Sakprosa

Bjarne Riiser Gundersen:

Svenske tilstander. En reise til et fremmed land

Vigmostad Bjørke

Mange vil opne denne boka med store forventningar: Ein sterk forfattar med gode merittar og kunnskap om Sverige skal hjelpe oss med å skjøne korleis Sverige er kome dit det er. Prosjektet er sympatisk, og det gjev ein del innsikt: Vi vert tekne med omkring til samtalar og møte med alskens ulike personar, her er sverigedemokratar, «vanlege» politikarar, byråkratar, skulefolk og sjølvsagt innvandrarar – mellom dei ein innvandra rektor med strenge disiplinkrav.

Heseblesande

Gundersen kjende Sverige i si tid, som student i Göteborg. Tilnærminga er at han no er vorten like framandgjord som alle vi andre. Det er 40 år sidan eg sjølv var student i Uppsala eit lite bel, men eg møtte svenskar ofte før, og har kjent allslags akademikarar.

No er eg òg heilt forvilla i forståinga av det svenske og har vanskar med å forklåre mykje. Det kjennest likevel ikkje som den etter kvart litt heseblesande måten Gundersen dreg oss med på for å møte den eine etter den andre, skaffar fram dei velfunderte analysane som må til for å kome lenger i forståinga av Sverige.

Overblikket manglar. Gundersen oppnår eigentleg ikkje å dempe inntrykket av at noko er gale i grannelandet, han berre unngår konfrontasjonen, dermed heng tanken om kampen mellom nasjonalistar og innvandrarar over hovudet å oss som ei sky.

Han går vegen om å måle ut koss Sverigedemokraterna (SD) og andre nasjonalistar har ei verkeleg frykt for at det svenske skal tape seg, og han fører linene attende til gammalnazistane og krigstida. Greitt, men der finst altså ganske så solid forsking kring SD av nokså ny dato, mellom anna frå Institutet för Framtidsstudier, med trauste sosiologiske analysar.

Slik forsking synte alt i fjor at sjølv om SD freistar å droppe naziarven, og dels lukkast med det, er rekrutteringsgrunnlaget helst middelaldrande menn utan særleg utdanning og ofte utan jobb. Sidan MC-klubbfolket og andre særmerkte figurar mellom SD-medlemene ikkje kan stille opp som mannsrolleideal, mistar altså SD ungdommen i stor monn.

Litt tafatt

Dei mange observasjonane av korleis folk opplever kvardagslivet, er interessante, dei, og noko å ta med seg. Men eg lyt vedgå at det heile verkar litt tafatt når vi dagstøtt – kan hende avkorta i norske medium, men mange av oss kan då fylgje med i svenske òg – får informasjon om skotvekslingar, æresdrap, kriminalitetsbylgjer og ikkje minst kor oppgjevne og utslitne mange kommunaladministrasjonar er. Dei har overbelasta sosialbudsjett, sentralisering og anna har gjort at arbeidskrafta deira flyttar til større byar og sentrale strok, og dei maktar ikkje å integrere alle innvandrarane.

Ein serie i SVT, Uppdrag granskning, tek for seg slike lokalsamfunn spende opp mellom utfordringar dei på ingen måte taklar og ikkje får hjelp til frå sentrale politikarar. Dette skulle eg gjerne sett meir systematisk handsama i denne boka.

Det hjelper ikkje stort at Gundersen nærast i forbifarten møter den kjende Tino Sanandaji, samfunnsøkonomen som kom til Sverige som 9-åring, og som dels på eigen kostnad har laga omfattande analysar av utviklinga som er diskuterte langt utanfor Sveriges grenser. Det møtet er fort unnagjort og har ingen effekt på analysane.

Elles er Sverige fullt av glitrande sosiologar og kulturanalytikarar, skuleforskarar og demografar; moderne nordisk kulturforsking er langt på veg inspirert frå Sverige. Nokre fåe, litt tilfeldig utvalde forskarar er nemnde, men det er ikkje særs representativt for det som kunne vore til hjelp.

Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.