Festspel
Agnar Kaarbø

agnarkaarbo@gmail.com

Med Maria Utsi i direktørstolen sidan 2015 har det vore ei klar vending mot det nordlege og det arktiske – eller det sirkumpolare, som er det fine ordet for alt som rører seg langs nordlege breiddegrader kloden rundt. I ei verd med større merksemd om ressurskamp, miljøproblem og minoritetar i desse områda er det eit godt utgangspunkt for kunst og kultur som vil spegle samtida.

For nord

Utsi og den vesle staben hennar har ikkje laga festspel for å bli lagd merke til i sør, men for å skape det ho kallar friksjonsfylte flater. Ho har lagt vekt på å løfte fram noko av det som rører seg i det nordlege Noreg for det nordlege Noreg. Difor har ulike samiske innslag ein markert plass. Det har det vore tradisjon for også tidlegare, men for Utsi, med bakgrunn frå Finnmark og samiske område, har dette vore viktig å halde fast ved.

Ikkje alle desse framsyningane er like minneverdige, men avslutningsballetten Margbein, koreografert av Simone Grøtte med ny musikk av Herman Rundberg, sette seg fast: kraftfull dans kombinert med autentiske lydopptak der menneske fortel om samisk identitet. Ei påminning om glede og stoltheit, men også smerte og skam.

Festspela i Nord-Noreg, 55 år i år, har også nasjonal interesse. Festivalen er den mest omfangsrike i sitt slag etter festspela i Bergen. Festivalstøtta frå Kulturrådet er på heile 12,75 millionar kroner i år. Arrangementet er viktig for kunst- og kulturarbeidarar som vil vise seg fram og utvikle seg.

Programmet i år var på heile 270 arrangement, blant dei ei rekkje urframsyningar. 750 artistar var i sving for eit publikum på 26.000. Både breidde og djupn var imponerande. Breidde er avgjerande for å sikre støtte i lokalsamfunnet, blant sponsorar, publikum og alle dei frivillige som løyser praktiske oppgåver. Så må ein slik festival lodde djupt nok for å skilje seg frå dei mange musikk- og kulturfestivalane landet rundt.

Folket fekk sitt med mellom anna Harstads eige militærorkester i samspel med musikarar og songarar frå Alexandrov-ensemblet, etterkomaren av den raude armés kor og orkester. Eit publikumsfrieri av ei framsyning, men med eit alvor bak. Det historiske bakteppet er at det i haust er 75 år sidan sovjetiske soldatar frigjorde Finnmark. Det aktuelle er sjølvsagt ein skral relasjon med Russland. I fleire arrangement i løpet av veka var dette tema. Mellom anna fortalde tidsvitne om frigjeringsdagane i 1944 og ein oppvekst med eit tett tilhøve til naboane på ei open grense.

For tilskodarar som ville gå inn i kunstrommet for å oppleve, sanse, ja, kanskje delta sjølv, var det nok å ta av. Det var gateteater med spanske Kamchàtka. Dei har vitja Harstad tidlegare, då som no var temaet flukt. På verknadsfullt vis gjer dei tilskodarane til deltakarar, ein effektiv måte å auka refleksjonen på. Harstadværingane kunne òg invitere til framføring av Ibsens Et dukkehjem i eiga stove, utan at dei var klar over at dei skulle spela med. Rykte sa at stykket framleis har sprengkraft som relasjonsdrama.

Noko av den same effekten blei brukt i framsyninga Situation Rooms av det tyske teaterprosjektet Rimini Protokoll. Tilskodarane blir dregne inn i internasjonal våpenindustri og ulike krigssituasjonar ved å vandre rundt med høyretelefonar og nettbrett i labyrintliknande kulissar. Her får vi historiene til folk som lagar våpen, handlar med våpen, brukar våpen og kjempar mot våpenbruk. Imponerande løyst, men det gjorde ikkje så stort inntrykk som eg forventa.

Løfta fram biletkunst

Den nordnorske biletkunsten fekk brei presentasjon i fleire lokale. Med 81 utvalde kunstnarar er det den mest omfattande framsyninga av nordnorsk kunst hittil. For dei som er nysgjerrige på nordnorske kunstnarar, tilrår eg den ferske boka Look North – A horizontal state of mind. Festspelutstillinga i år hadde tittelen native@home kuratert av sør-samiske Carola Grahn.

Ivrige publikummarar kunne i løpet av veka få ei solid stripe scenekunst og konsertar med seg, blant anna jazz av internasjonal klasse, dans og teater, vakker rap i kyrkja på Trondenes og høgtlesing frå Hamsuns Sult. Og ikkje minst var det eit solid program for barn og unge. Der har festspela stolte tradisjonar som døropnar inn til kunst og kultur.

Maria Utsi har sett spor etter seg. No ligg børa på den nye festspeldirektøren. Islandske Ragnheidur Skuladottir er alt på plass i Harstad og truleg godt i gang med programmet for neste år. Det blir spennande å sjå kor ho tar festspela. Eit spørsmål ho må ta stilling til, er om festivalen er blitt for omfangsrik.