Historie

Tore Skeie:

Hvitekrist. Olav Haraldsson og hans tid

Gyldendal

Det finst to landskjende menn som heiter Skeie, den eine er presten og salmediktaren Eivind, den andre Bocuse d’Or-verdsmeisteren og restauratøren Geir, frå Fitjar. No kan me trygt føra opp ein tredjemann på lista, mellomalderhistorikaren Tore Skeie.

Den nye boka hans, Hvitekrist, er dedisert til besteforeldra, men sjølv om det tyder på at han er ung, har han tidlegare gjeve ut to bøker: Alv Erlingsson. Fortellingen om en adelsmanns undergang (2009) og Jomfruen fra Norge (2012). Den siste handlar mest om kong Håkon 5. Magnusson og gjev lesaren ei særs gripande oppleving av tidleg 1300-tal, tiåra før Svartedauden.

Dramaturgi

Oppleving er rette ordet, for om Skeie klengjer seg aldri så tett til kjeldene og viser seg som ein fullt påliteleg fagmann, står han i tradisjonen frå dei store historikarane, frå Livius og Snorre til Theodor Mommsen og Tor Bomann-Larsen, og er fyrst og fremst forteljar. Bøkene hans har høg litterær kvalitet; han har eit grep om stoffet og ein sans for dramaturgi som kjenneteiknar ein ekte forfattar, for ikkje å seia dramatikar.

Han byrjar boka Hvitekrist med eit personoversyn, i same stil som dramatis personae hjå Shakespeare: «Olav Haraldsson, viking, krigsherre og nordmennenes konge. Harald Grenske, hans far, danekongens underkonge i Viken.»

Lista er dramatisk lang, for her er ikkje berre norske kongar og stormenn, men Wessex-kongar, danekongar og mektige menn heilt ned til «Hisham II, kalifen av Cordoba». Forfattaren gjev soga om Olav fargar og lukter som ingen historikar før har fått fram.

Men likevel: Olav «kom fra en mørk verden. Ikke fordi solen ikke skinte i hans hjemland, eller fordi det var mer primitivt enn andre land, men fordi Skandinavia på begynnelsen av 1000-tallet var et samfunn uten bøker. Og et samfunn uten bøker er, på sett og vis, et samfunn uten historie. Bildene vi har av Olavs tidsalder er ikke dens egne, men tilhører senere tiders minner og forestillinger om den.»

Spanande vegar

Skeie finn spanande vegar bak desse førestillingane. Han dreg heile den europeiske omverda inn i forteljinga om Olav, og han viser stor evne til å nytta kreativt det han finn i notisar hjå framande kronikørar. Men løyndomen i denne uvanlege formidlingskunsten ligg nok i grunnhaldninga han har til stoffet: Han står som ein undrande mann frå vår eiga tid og stirer fascinert inn i ei heilt anna verd.

Lesaren vert teken med på ferda inn i det framande og får ei leseglede som historiebøker sjeldan gjev, om ein ikkje høyrer til dei spesielt interesserte. Ein vert heller ikkje uroa av fotnotar, for bak i boka finn ein både kronologi og oversyn over kjeldene til kvart kapitel.

Forteljinga endar i det Olav kjem på hesteryggen mot Stiklestad. Her seier han til biskopen (i mi Snorre-omsetjing frå 2012): «Da jeg vendte blikket vestover fra fjellet og så utover Norge, kom jeg til å tenke på at jeg har vært glad mang en dag i dette landet.» Truleg er det diktaren Snorre som har gjeve oss denne replikken.

Historikaren Tore Skeie kjem her ikkje nærare kongen enn at han lyt sjå han for seg «på stor avstand, bare en silhuett, tett omgitt av sine skyggeaktige og navnløse hirdkrigere». Men på veg til Stiklestad ser han også ein 15 år gamal gut, Olavs halvbror, han som med tid og stunder skulle verta kjend som Harald Hardråde.

Denne herlege boka på 265 sider ville ikkje ha slutta her om ikkje forfattaren hadde tenkt å skriva vidare om Olavs veg frå uklår «silhuett» før Stiklestad til helgenkonge etter. Kan henda vert det berre som ei innleiing til ei ny bok om «halvbroren».

Om Tore Skeie held fram som han stemnar, vert boka nok ikkje mindre spanande enn den Lars Saabye-Christensen har gjeve oss.

Kjell Arild Pollestad

Kjell Arild Pollestad er dominikanarpater og forfattar og fast skribent i Dag og Tid.