Sakprosa

Sun Heidi Sæbø:

Kina – Den nye supermakten. Jakten på Xi Jinping og det moderne Kina.

Kagge Forlag

Kina-dekkinga i norske medium har vore prega av landets straffeeksersis mot Noreg. Difor har det vore langt mellom dei lengre forteljingane, bøker som tek opp viktige tema i eit større format. Sun Heidi Sæbø burde ha alle høve til å avhjelpe ein slik situasjon. Ho har studert og reist i Kina, og ho er ein driven journalist i norsk dagspresse.

Prosjektet hennar har vore å fotfølgje verdas mektigaste mann, Xi Jinping, mot toppen. Berre det er nok til å sjå nærare på boka, sjølv om Kagge Forlag ikkje har kunna motstå freistinga for å bruke den slitne salsfrasen «Den nye supermakten» som lokketittel. I det store og heile serverer Sæbø norske lesarar eit høgst leseverdig portrett av Xi, med ein gjennomgåande sidekommentar til to av Xis samtidige som fekk ein heilt annan lagnad, nemleg Liu Xiaobo og Liu Xia.

Turbulent barndom

Boka følgjer Xi frå ein turbulent barndom gjennom «konfirmasjonen» hans på landsbygda under Kulturrevolusjonen. Kommunistpartiet har lagt lok på det meste som har med Kulturrevolusjonen å gjere, men Xi har klart å gjere erfaringa til ein grunnstein i mytebygginga si (sjølv om han også skal ha prøvd å rømme tilbake til byen).

Vi blir med til Xis første postering i Zhengding i Hebei-provinsen, deretter til byen Xiamen sør i Fujian-provinsen, så på provinsnivå i Zhejiang, før han til slutt blei ryddegut i Shanghai etter ein større korrupsjonsskandale der. Derfrå bar det til Beijing og nedst ved bordet i Kommunistpartiets mektige Sentralkomité, men frå då av gjekk det raskt. Han fekk ansvar for at sommarolympiaden i Beijing i 2008 gjekk etter planen, og det gjorde han – for alle som ville sjå korleis autokratiske statar byggjer opp perfekte fasadar.

Xis verksemd fram mot kroninga i 2012 er ein nøkkel til å forstå korleis han kunne lande øvst i partihierarkiet, men her er Sæbøs forteljing noko tynn. Tradisjonelt har folk som går til topps i Partiet, måtta ha eit par år på å konsolidere personleg makt. Xi, derimot, var klar frå dag éin. Forklaringa må i betydeleg grad liggje i at han kunne kapitalisere på farens gamle nettverk, og at han nedkjempa den viktigaste utfordraren, den mektige partileiaren i Chongqing, Bo Xilai.

Kontrollsamfunn

Under Xi er Kina for alvor vorte et kontrollsamfunn, prega av eit personifisert styre, ideologisk konformitet og vilkårlege overgrep. Xi har bygd opp ein raffinert personkultus, og han har dyktige sminkørar. Men kva slags person er han eigentleg? Det er jo det sentrale spørsmålet for alle biografar.

Utover i boka kjem Sæbø stadig inn på kva Xi tok med seg undervegs, og korleis det forma personlegdomen hans. Eit gjennomgåande tema er kombinasjonen av pragmatiske tilnærmingar som fremmer maktposisjonar. Kanskje har farens ublide lagnad vore med på å gjere Xi til ein svært bereknande person.

Sjølv etter å ha lese kapittelet «Mannen bak myten», er vi ikkje heilt klare over kvar vi har han. Han lener seg angjeveleg på Mao, men det er, ifølgje ein fritalande kinesisk historikar, mest posering. Personleg meiner eg at Xi har meir til felles med Maos hovudopponent, landets tidlegare president, Liu Shaoqi (som elles har mist ein u i namnet sitt i delar i boka), som var ein kontrollfrik, i motsetnad til den eigenrådige Mao.

Viktig

Sæbøs bok er et viktig bidrag, for Xi har openbert til føremål å prege den internasjonale dagsordenen i åra som kjem. Det gjeld òg for Noreg, og her gjev ho ein gjennomgang av den norske politiske feigskapen overfor Kina som burde påføre nokon kvar vel fortente svimerke.

Forfattarens forsøk på å krydre framstillinga med glimt frå landets eldre og nyare historie fell ikkje særleg heldig ut. Vidare vert Kina i syttiåra karikert gjennom framstillingane til ein framandgjord amerikansk diplomat. Det minner litt for mykje om korleis kinesarane sjølve heile tida gjerne snakkar ned den nære fortida, noko Sæbø også har ein tendens til.

Ho klarer å gje ei nesten edrueleg framstilling av det som skjedde på Tiananmen-plassen i dei lagnadstunge timane natt til 4. juni 1989, men fell for den etablerte journalistiske dramaturgien ved å gje inntrykk av at dei om lag tre tusen studentane som heldt ut der til siste augneblink, vart massakrerte, medan dei i røynda fekk fritt leide ut av plassen, noko som mellom anna botna i at Liu Xiaobos greip inn.

Harald Bøckman

Harald Bøckman er forskar ved Senter for utvikling og miljø ved Universitetet i Oslo.