Sakprosa

Ørnulf Hodne:

Jørgen Moe og folkevisene

Novus
Forlag

Det er nestor blant norske folkloristar, Ørnulf Hodne, som har gjeve ut denne tiltalande boka. Hodne har tidlegare skrive ei diger avhandling om Jørgen Moe og folkeeventyra. I den nye boka får vi presentert dei folkevisene Jørgen Moe skreiv ned på reisene sine, mellomalderballadar, stev og nyare viser.

For dei fleste er Jørgen Moe nært knytt til namnet Peter Chr. Asbjørnsen. Saman gav desse to ut den sentrale norske eventyrutgåva Norske Folkeeventyr. At Moe også var visesamlar og viseforskar, er mindre kjent, trass i at det var han som i 1840 gav ut den første norske folkevisesamlinga: Sange, Folkeviser og Stev i norske Almuedialekter.

Først til mølla

I 1840 hadde ikkje Moe noka aning om at det fanst norskspråklege mellomalderballadar i tradisjonen. Som Wergeland trudde han at det som måtte finnast av visestoff, bygde på Peder Syvs danske «Tohundreviseboka».

Men på ei telemarksreise i 1842 oppdaga Moe at det også fanst norske mellomalderballadar. Same året fekk han vita at Olea Crøger hadde samla balladar i Telemark, og alt hadde levert eit visemanuskript til boktrykkar Malling i Christiania. Av Malling fekk så Jørgen Moe låne manuset til gjennomsyn.

Dette er bakgrunnen for at Moe bestemte seg for sjølv å gje ut ei norsk balladeutgåve, etter mønster av Arwidsons Svenska Fornsånger, ei vitskapleg utgåve med tekstar utan redaksjonelle endringar.

Det gjekk altså føre seg ein konkurranse om kven som skulle gje ut dei norske mellomalderballadane. Skulle det bli Landstad og Crøger som hadde vore først ute med systematisk innsamling? Eller skulle det bli Jørgen Moe?

Moe var klar over at han var på etterskot og prøvde i brevs form å vippe konkurrentane av pinnen. Det lykkast ikkje. Landstad avviste oppmodinga om «at afstaae fra [sin] Entreprise», og Moe forstod at han ikkje kunne dra vekslar på andres arbeid: «ville han skaffe seg tilgang på den levende balladetradisjonen i Vest-Telemark måtte han samle den inn selv».

Hodne har skrive ei grundig innleiing om Moe som visesamlar. Elles består storparten av boka av dei balladane Moe skreiv opp i 1840-åra, i alt tekstar til 40 ulike visetypar. Her finn vi «klassiske» norske balladar som «Horpa», «Draumkvedet» og «Bendik og Årolilja». Til kvar visetype har Hodne skrive nyttige opplysningar.

På sett og vis blir då Jørgen Moes utgåve, med 40 balladar, atskillig mindre i omfang enn Landstad og Crøgers Norske Folkeviser, men større enn Sophus Bugges Gamle norske Folkeviser.

Moe meinte at det ikkje ville vera rom for to viseutgåver her i landet. Men han har nok hatt overdrivne førestillingar om kor mykje Landstad og Crøger hadde fått med seg. Hadde dei verkeleg samla alt som fanst av mellomalderballadar i Telemark? I ettertid er det lett å sjå at det hadde dei ikkje.

Då Sophus Bugge i 1850-åra tok til med ei systematisk innsamling i Telemark, hadde han ikkje berre med seg Norske Folkeviser i sekken for – i møte med songarane – å gå Landstad etter i saumane. På dei sju telemarksreisene sine fann også Bugge fram til mange songarar som Landstad og Crøger aldri hadde møtt, og heile bygdelag der dei aldri hadde vore. Hadde Moe bestemt seg for å køyre sitt eige løp, ville han kanskje kunne gjort noko liknande.

Ei verdifull bok

Jørgen Moe og folkevisene er ei verdifull og vakker bok. Novus forlag har utstyrt boka med «klassiske» balladeillustrasjonar av Gerhard Munthe, Christian Skredsvig, Olaf Willum og Reidar Johan Berle.

At boka inneheld fleire av Moes prosastykke om folkedikting, er ein styrke. Prosastykka viser kor framifrå Moe er som folkelivsskildrar. Han får lesaren til å sjå menneske, landskap og lende i nytt og friskt lys. Og skildringane har ikkje tapt seg med åra.

Olav Solberg

Olav Solberg er professor emeritus i nordisk litteratur.