Roman

Gyrdir Elíasson:

Sørgjemarsjen

Omsett av Oskar Vistdal
Solum Bokvennen

Ingen nolevande islandsk forfattar er oftare omsett til norsk enn Gyrdir Elíasson, med i alt ti titlar mellom 1993 og 2021, dei langt fleste ved Oskar Vistdal, som fekk Bastianprisen i 2015 for omsetjinga av Utsyn frå sørglaset, den andre kortromanen i ein kunstnartrilogi som startar med Ved Sandelva (2013) og no blir sluttført med Sørgjemarsjen, som kom på islandsk i 2019.

I Ved Sandelva er det ein biletkunstnar som fører ordet, i Utsyn frå sørglaset er det ein forfattar, og i årets bok blir lesaren kjend med ein musikar som aldri har publisert noko som helst.

Men utan stans komponerer og fyller han notisbøker med notar og titlar på verk han skal arbeide vidare med, heile tida inspirert av det lydbiletet han har rundt seg: vind og regn, fluger og humler, fryseboksen og omnsduren, kaffikjelen som plystrar, og fuglesongen som det er opphavsrett til, noko han respekterer til eit visst punkt.

Lun komikk

I alle tre bøkene oppstår det ein lun komikk mellom evne og ambisjon. Mykje blir påbegynt, men ingen ting blir fullført, og denne mangelen på gjennomføringskraft peiker mot den sinnstilstanden dei tre kunstnarane er i: lengten etter å forsvinne, bli borte, fanga i ei eksistensiell meiningsløyse.

Fargebandet på den gamle Olivettien gir knapt nok skrift, og biletkunstnaren tenkjer: «Ingen vis mann skriv bok. Ingen vis mann fortel historia si. Ein vis mann kan gøyme seg, let alle gløyme seg.» I slike banar tenkjer også komponisten i årets bok: «Mykje mogleg at notane eg drøyper ned på papiret er korkje fugl eller fisk, men det spelar inga rolle. Regnet dryp òg. Det dryp ned i graset, som tek imot alt lik eit blankt ark – tabula rasa.»

Lett melankolsk

Eit eller anna i fortida har ført dei dit dei er komne som einsame, middelaldrande og lett melankolske menn i livskrise, stranda i utkanten av storsamfunnet og fellesskapet; ein fiskarlandsby på austkysten dannar ramme rundt årets bok.

Her har forteljaren Jonas på ubestemt tid leigd sommarhuset til onkelen av kona. Ved sida av komponeringa skriv han reklametekstar for produkt han berre har perifer kunnskap om. E-post og telefon er den einaste kontakten han har med andre menneske, sjølv om han helsar og nikkar til folk rundt seg.

Etter kvart forstår ein at forholdet til kona er på lågbluss, og dette har truleg bakgrunn i at dei har mista eit barn, noko som blir nemnt i forbifarten. Slik blir døden på diskré vis plassert i teksten. Like diskré er ikkje gravferda til handelsmannen på staden, der forteljaren deltek på avstand og opplever ein seremoni inspirert av standup og prøyssiske tradisjonar.

Igjen vil eg løfte fram nynorsken til Oskar Vistdal, som set ein ekstra farge på språket, og eg vil samtidig takke Solum Bokvennen som gir oss sånne bøker.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.