Roman

Ingrid Storholmen:

Bloddråpetall

Serie: HUNT 1
Aschehoug

HUNT – Helseundersøkinga i Nord-Trøndelag (no berre Trøndelag), ei av verdas største helseundersøkingar, tok til i 1984. Ein ville undersøke samspelet mellom genetisk disposisjon, livsstil og miljø i ei heil befolkning i eit geografisk avgrensa område gjennom fleire tiår og fleire generasjonar. 250.000 menneske har deltatt, og målet er å drive kunnskapsbaserte helseførebyggande tiltak. Dette svære datamaterialet har Storholmen gjort til utgangspunktet for eit større skriveprosjekt. Det skal kome fleire bøker.

Personane i Bloddråpetall er oppdikta, men kan representere eit tverrsnitt av ei lita bygd i Trøndelag. Storholmen har også tidlegare skrive fiksjonsprosa basert på faktiske hendingar, i dei svært vellukka Tsjernobylfortellinger og Her lå Tirpitz. Tittelen mimar eit langdikt av ein annan trønder, «Bloddrope-trall» av Kristofer Uppdal, som handlar om den korte lykka i eit mannaliv. Uppdal er elles kjend for å skildre menneske med beinharde arbeids- og livskår. Storholmens bok har òg tendens: Klasse og sosioøkonomisk utgangspunkt er teljande for helsa. Likevel – flaks og uflaks tel like mykje, og det aller viktigaste er å ha gode nære relasjonar.

«Storholmens bok har òg tendens: Klasse og sosioøkonomisk utgangspunkt er teljande for helsa.»

Bygdetraume

Vi møter eit knippe personar i ei lita bygd i Trøndelag. Til saman blir dei eit kor av stemmer, alle med kvar sin «verdsflik», menneske som anten sjølve blir råka av sjukdom, er pårørande eller båe delar. I ei lita bygd er alle liv knytte saman gjennom slektsband eller naboskap. Når sjukdom rammar, skjer det forskyvingar i relasjonane. Det kan vere like mykje på godt som på vondt. Sjølv om ein er så heldig å overleve kreft, blir livet aldri det same, ikkje for ein sjølv og ikkje for dei rundt. 

Ingrid Storholmen er frå Verdal. Der gjekk det eit stort ras, visstnok det største i historisk tid i Noreg, i 1893. Personane i boka hennar ber på eit bygdetraume frå ei liknande hending. Forfattaren illustrerer korleis menneska på ein slik plass lever med skrekken frå hendinga nesten som noko genetisk. Kan eit nedarva traume påverke helsa?

Pensjonisten Einar står i sentrum i bygda og for hendingane i boka, med slekt og venskapsband til dei fleste. Symbolsk nok har han vore postbod, bodbringaren som har kome både med varsel om sjukdom og andre katastrofar, men òg med gledelege friskmeldingar. No mistar han sjølv ein son – han døyr av kreft. Av dei andre som trer tydeleg fram, er to kvinner med kreftdiagnose, ein overlever, den andre døyr. Etter dødsfallet ser vi korleis hendinga verkar inn på dei som lever att, særleg ein gutunge kjem vi tett på. Livet hans kjem for alltid til å bli prega av at han er blitt morlaus.

Den einaste i boka som blir omtala med etternamn, er fastlegen i bygda. Det seier noko om avstand til pasientane. Hos alternative behandlarar kjenner mange seg meir sett.

Demens og potens

«HUNT, det er hudkontakt», reflekterer Knut, grisebonden i boka, som har kols. Enkemannen har éin nær pårørande, og ho lever langt unna. Einsemd har store helsemessige omkostingar. Knut er dessutan bitter over den dårlege handsaminga av bondestanden frå styresmaktene: «Tramp på meg, jeg er bare en hvit bonde.»

Den siste bolken har fokus på livet på sjukeheimen, siste stopp før døden. Menneska som bur her, er prega av å vere både bitre og takksame – og av drifter på avvegar. Gamalt agg mellom naboar blomstrar opp på ny. Kanskje blir trekk i personlegdomane forsterka når ein står ved enden av livet og hjernen ikkje fungerer som før.

Både på sjukeheimen og tidlegare i boka følgjer Storholmen fleire av karakterane heilt inn i døden, forsøkt illustrert ved at språket, syntaksen, går i oppløysing. Sjølvsagt er dette eit punkt i tida som er krevjande å fange verbalt, men akkurat dette grepet gjer ikkje så stort inntrykk som mykje anna i Bloddråpetall – ei bok som både er gripande og informativ, poetisk og realistisk.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.