Roman

Lars Petter Sveen:

Fem skuggar

Aschehoug

Når ein møter menneske som går under karakteristikken «unge, einslege asylsøkjarar», kan ein bli slått av motet og overlevingsevna deira. For mange av desse ungdomane er det eit under at dei greier seg så godt som dei gjer. Lars Petter Sveen har levert eit anstendig forsvarsskrift i ei tid der «immigrantar» så altfor ofte vert mistenkeleggjorde. Dette er bok nummer to om ei gruppe flyktande unge menneske, ei frittståande fortsetjing av Fem stjerner som kom i fjor. I båe romanane tvingar forfattaren oss til å sjå kva slags historier dei ber på, dei som tar den lange og farefulle ferda til oss her i det trygge og totalt framande nord.

Det fine med romanar er at ein kan gå djupare inn i materien enn massemedia vanlegvis evnar. Dessverre går Sveen i ei vanleg felle når ein har eit sterkt litterært program: Han smør for tjukt på. Ikkje slik å forstå at handlinga ikkje er truverdig. Røynda for dei som gjer slike reiser, er heilt sikkert minst så ille som det blir framstilt her. Men her, som på så mange område, gjeld regelen at for mykje av det gode – eller i dette tilfelle det vonde – ikkje er godt.

Aldri kome heim

Det handlar om fem ungdomar frå Somalia. Aisha og Said er syskenborn som vaks opp i same landsby. Ein dag kjem al-Shabaab og drep dei vaksne og tek med seg barn og unge til ein fangeleir. I leiren blir Aisha og Said kjende med tre andre unge som dei greier å flykte saman med. Desse tre har vakse opp i al-Shabaab-land og sjølve blitt tvinga til å gjere uhyrlege handlingar for å få behalde livet. Mishandla vart dei i alle høve, på grovaste vis.

Saman legg dei fem i veg mot Europa og Noreg, på ei farefull ferd med vald og terror. Forteljinga blir enda meir skrekkfilmaktig når personane blir så traumatiserte at dei fantaserer om lemlesta døde som går igjen blant dei.

Alle ungdomane får ordet etter tur gjennom boka. Slik blir vi kjende med eit breitt spekter av erfaringar, valden blir skildra både frå offersida og overgrepssida. Likevel blir heilskapen monoton. Alt det grufulle, alt mørket, gjer at den eine «skuggen» glid inn i den neste. Romanen greier ikkje heilt å bere stemmene til menneske som står ganske fjernt frå forfattaren sjølv, trass i all velvillig innlevingsevne. Sveen forsøker å løyse dette med eit poetisk farga språk. I nokre avsnitt lykkast han fint i å sameine det grufulle og det lyriske. Men særleg i dei mange dialogane blir grepet i overkant oppstylta og verkar kunstig lagt i munnen på ungdomane.

Dikt og velsigna løgn

Eit stykke ut i boka kjem det inn ei ny stemme som gir romanen eit løft. Ingebjørg skal førebu Aisha på asylintervjuet, få henne til å fortelje så detaljert, så openhjartig og så truverdig som råd. Å få med alle desse ingrediensane er nesten umogleg for Aisha. For korleis, på ein stad og i eit språk som er heilt framandt, klare å fortelje ei «sanning» om erfaringar som er fullstendig fjerne for dei som skal lytte, traumatiske opplevingar som ein anten alt har eller helst bør gløyme fordi ein elles mister grepet fullstendig? I tillegg har kanskje reisefølgjet, dei du flykta med, avtalt å halde seg til éi sams utgåve av historia, sjølv om ho ikkje er 100 prosent di eiga?

Korleis desse vilt motstridande motiva og pålegga tumlar rundt i Aishas forvirra og angstridde hovud, blir for meg det som sterkast sit att i denne etisk viktige boka som vil vel, men litt for mykje.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor og forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.