Noveller

Svein Roger Nilsen:

Mosaikkspeilet

Tiden

Draumar i vaken tilstand er psykosar, hevdar Svein Roger Nilsen i den nye novellesamlinga si. Sjølv vil eg leggja til at minne er sovande røynd. Draum og minne er resultat av opplevingar. Men draumen er òg ei oppleving og kan gje minnet eit problem dersom ein drøymer i vaken tilstand. Personlege røynsler har fått meg til å meina at hjernen drøymer heile tida, men at draumen er lukkeleg avstengd frå det vakne sinnet. Konklusjonen er då denne: I søvne er alle galne.

Sentralt i novellesamlinga står ein lang og original tekst, «Prosjekt Geppetto», ein hybrid mellom novelle, roman og essay om årsakene til schizofreni. Dei andre novellene er meir klassiske og knytte til sosial interaksjon, stort sett i det same miljøet, i drammensdistriktet til litt ulike tider.

Musikalsk

Det er godt mogleg at forteljaren er den same i kvar av novellene. I den første og dei to siste minnest han i alle høve seg sjølv og andre gutar som voks opp i lag. Mellom alt det kvardagslege her skjer det tidvis dramatiske saker, ein gut øydelegg seg etter å ha fått høgspentstraum gjennom kroppen, ein annan får kreft i ung alder, og alt er plausibelt og ekte, Nilsen treng ikkje markera tid og stad med oppramsing av koordinatar, lesaren er straks med og trur på det som vert sagt. Her er fine replikkar med musikalsk bruk av talespråk, og språket er i det heile godt forma etter alderen og refleksjonsnivået til forteljaren.

I den andre novella i boka er han vaksen, tilsett i helsevesenet, truleg som sosionom, på heimevitjing hjå ein ny klient, eller brukar, som det så skånsamt skal heite. Denne brukaren kjenner han att som ein i utkanten av den gutegjengen han sjølv var ein del av over tretti år tidlegare. Og det er altså sosionomen som skriv den lange teksten «Prosjekt Geppetto», der han informerer på ein svært interessevekkjande måte om forskinga på schizofreni, søvn og draumar. Det er mykje opplysning å henta der, og just som i opplysningstida set han seg føre å finna ut av det han lurer mest på, ved å bruka seg sjølv som forsøkskanin.

Kausalitet

Denne teksten er interessant på fleire plan. Det eine er formidlinga av kunnskap både om sentrale idear og perifere personar, som til dømes dei merkverdige teikningane til Edmund Monsiel, som den eksperimenterande sosionomen ser i samanheng med portrettet av Edmond de Belamy, det første måleriet laga av såkalla kunstig intelligens.

Nilsen har ei spesiell evne til å finna slike fascinerande fenomen og skissera moglege samband mellom element ein skulle tru eksisterte heilt lausrivne frå kvarandre, i tillegg til å presentera tilsvarande kausalitetsrekkjer andre har postulert, som samanhengen mellom schizofreni og ymse rørsler med fingrane på venstrehanda. Og kan det vera slik at folk med visse sinnslidingar gjer som Monsiel, og utan påviseleg tildriv utanfrå tek til å teikna mannsandlet med stor bart og stirande augo, og ingenting anna?

Det andre planet i denne teksten er den språklege utviklinga medan eksperimentet går sin gang. Her er det ikkje lett å finna balansen mellom for lite og for mykje, men Nilsen har klart det på framifrå vis. Likevel er det all den spennande kunnskapen han formidlar, som sit fast i lesaren etterpå, ein må berre finna teikningane til Monsiel på nettet, og etterpå er ein nesten fortapt av undring og fascinasjon.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.