Ut og gå i hundane
Petterson skriv om å kjenne sitt eige kritiske blikk i nakken.
Per Petterson har brukt seks år på den nyaste romanen sin.
Foto: Baard Henriksen
Roman
Per Petterson:
Menn i min situasjon
Oktober
«Det det gode som eg vil, det gjer eg ikkje, men det vonde som eg ikkje vil, det gjer eg», heiter det hos Paulus. Menn i min situasjon har fleire streif innom eit gudsnærvær, både det refsande og det trøystande. Arvid Jansen er ein mann i fritt fall, han krafsar etter noko å halde fast i.
For dei som kjenner sin Petterson, tør forfattaren sitt alter ego vere ein kjend figur, sist frå boka som skaffa Petterson Nordisk råds litteraturpris, Jeg forbanner tidens elv. Om ein kjenner Arvids biografi og topografi, gjer det kanskje meiningsrommet til romanen større, men boka står trygt på eigne bein. Lese opp mot andre Arvid-romanar er likevel denne siste kanskje ikkje den aller sterkaste.
På kjøret
Det handlar om kriser, dei store tragediane i eit liv som kan knekke ein mann. Arvid Jansen blir ramma av to veldige slag som sender han ut på ei ferd som skal vare i fleire månader, ei reise der det einaste målet er å kome seg gjennom nok ein dag og ei natt. Først kjem den katastrofen som konsekvent blir omtalt som «skipsbrannen» (dei fleste vil skjøne at det er Scandinavian Star-ulykka det er snakk om). Den neste tragedien er eit samlivsbrot, verkande som eit ope sår. Arvid held ikkje ut å sove i den halvtomme dobbeltsenga. Ofte går han og legg seg i bilen, ein vane han alt la seg til før brotet var eit faktum. Like ofte gir han seg ut på nattlege køyreturar, mil etter mil gjennom Oslo og områda aust for Oslo – eller ned til Sverige for å få ro til å lese. Og han går på byen i «vill lengsel etter hudkontakt eller hva som helst annet jeg kunne få tak i».
Men smerta blir ikkje borte. Medisinen han har skrive ut for seg sjølv, funkar ikkje etter planen. Han får det rett og slett ikkje til med damene. Petterson viser på ny at han kan dette med å skildre menn når dei er sårbare. Når Arvids hjelpeløyse er på sitt djupaste, er Petterson på sitt beste.
Han er forfattar, men greier ikkje å skrive. Når han trur han har nådd botnen, blir skruen i den sjelelege torturen skrudd til enda eit hakk. Relasjonen mellom far og døtrer er skjør, og det er blant dei aller sterkaste smertepunkta i boka. Korleis dei tynne, tynne trådane av kontakt ryk, er rett og slett hjarteskjerande lesnad. Men her oppstår òg komikk. Midt i den svarte gråten – som sjølvsagt stort sett ikkje blir gråten, ein er då mann – er det dropler av lys og lått.
Lysande prosa
Du bestemmer sjølv når det skal gjere vondt, er ein frase som går att hos Petterson. I denne boka blir det stilt spørsmål ved eit slikt credo, med ein underliggande kritikk: Fekk ikkje Arvid det han trong i den familien han kom frå, er det difor han strevar slik no? Dette er ein av trådane som bind handlinga saman. Romanen har ein klassisk sirkelstruktur, slutten bit byrjinga i halen. Imellom ligg ei mengd nokså lause og ukronologiske episodar. Vi er heile tida hos den fortvila, blikket løftar seg ikkje over til noko anna eller nokon annan. Forma speglar Arvids livskjensle, men blir i overkant gjentakande og innestengd. Oppbygging og romanstruktur har Petterson lukkast betre med i andre bøker.
Språkleg, derimot, er forfattaren heilt på høgd med seg sjølv. Petterson har eit tydeleg «vassmerke», ei språkføring han vel er nokså aleine om i bokmålsprosa av i dag. Han er «nedpå» og liketil, samstundes svært presis og treffande. I lesinga kjem ein gong på gong til ei setning eller eit avsnitt som blir ståande og lyse i alt sitt mørker.
Hilde Vesaas
Hilde Vesaas er lektor, forfattar og fast skribent i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Roman
Per Petterson:
Menn i min situasjon
Oktober
«Det det gode som eg vil, det gjer eg ikkje, men det vonde som eg ikkje vil, det gjer eg», heiter det hos Paulus. Menn i min situasjon har fleire streif innom eit gudsnærvær, både det refsande og det trøystande. Arvid Jansen er ein mann i fritt fall, han krafsar etter noko å halde fast i.
For dei som kjenner sin Petterson, tør forfattaren sitt alter ego vere ein kjend figur, sist frå boka som skaffa Petterson Nordisk råds litteraturpris, Jeg forbanner tidens elv. Om ein kjenner Arvids biografi og topografi, gjer det kanskje meiningsrommet til romanen større, men boka står trygt på eigne bein. Lese opp mot andre Arvid-romanar er likevel denne siste kanskje ikkje den aller sterkaste.
På kjøret
Det handlar om kriser, dei store tragediane i eit liv som kan knekke ein mann. Arvid Jansen blir ramma av to veldige slag som sender han ut på ei ferd som skal vare i fleire månader, ei reise der det einaste målet er å kome seg gjennom nok ein dag og ei natt. Først kjem den katastrofen som konsekvent blir omtalt som «skipsbrannen» (dei fleste vil skjøne at det er Scandinavian Star-ulykka det er snakk om). Den neste tragedien er eit samlivsbrot, verkande som eit ope sår. Arvid held ikkje ut å sove i den halvtomme dobbeltsenga. Ofte går han og legg seg i bilen, ein vane han alt la seg til før brotet var eit faktum. Like ofte gir han seg ut på nattlege køyreturar, mil etter mil gjennom Oslo og områda aust for Oslo – eller ned til Sverige for å få ro til å lese. Og han går på byen i «vill lengsel etter hudkontakt eller hva som helst annet jeg kunne få tak i».
Men smerta blir ikkje borte. Medisinen han har skrive ut for seg sjølv, funkar ikkje etter planen. Han får det rett og slett ikkje til med damene. Petterson viser på ny at han kan dette med å skildre menn når dei er sårbare. Når Arvids hjelpeløyse er på sitt djupaste, er Petterson på sitt beste.
Han er forfattar, men greier ikkje å skrive. Når han trur han har nådd botnen, blir skruen i den sjelelege torturen skrudd til enda eit hakk. Relasjonen mellom far og døtrer er skjør, og det er blant dei aller sterkaste smertepunkta i boka. Korleis dei tynne, tynne trådane av kontakt ryk, er rett og slett hjarteskjerande lesnad. Men her oppstår òg komikk. Midt i den svarte gråten – som sjølvsagt stort sett ikkje blir gråten, ein er då mann – er det dropler av lys og lått.
Lysande prosa
Du bestemmer sjølv når det skal gjere vondt, er ein frase som går att hos Petterson. I denne boka blir det stilt spørsmål ved eit slikt credo, med ein underliggande kritikk: Fekk ikkje Arvid det han trong i den familien han kom frå, er det difor han strevar slik no? Dette er ein av trådane som bind handlinga saman. Romanen har ein klassisk sirkelstruktur, slutten bit byrjinga i halen. Imellom ligg ei mengd nokså lause og ukronologiske episodar. Vi er heile tida hos den fortvila, blikket løftar seg ikkje over til noko anna eller nokon annan. Forma speglar Arvids livskjensle, men blir i overkant gjentakande og innestengd. Oppbygging og romanstruktur har Petterson lukkast betre med i andre bøker.
Språkleg, derimot, er forfattaren heilt på høgd med seg sjølv. Petterson har eit tydeleg «vassmerke», ei språkføring han vel er nokså aleine om i bokmålsprosa av i dag. Han er «nedpå» og liketil, samstundes svært presis og treffande. I lesinga kjem ein gong på gong til ei setning eller eit avsnitt som blir ståande og lyse i alt sitt mørker.
Hilde Vesaas
Hilde Vesaas er lektor, forfattar og fast skribent i Dag og Tid.
Når Arvid Jansens hjelpeløyse er på sitt djupaste, er Per Petterson på sitt beste.
Fleire artiklar
Cecilie Grundt med Vigleik Storaas, David Andersson og Fredrik Villmow.
Foto: Sigbjørn Berven
Solide røter
Cecilie Grundt har sett saman eit lojalt lyttande band.
Eivind Trædal har sete i Oslo bystyre for MDG sidan 2015. I vår kom det fram at han stiller seg til disposisjon for stortingslista til MDG.
Foto: Cappelen Damm
Den tunge kampen mot bileufori
Eivind Trædal viser fram politikkens fallitt på transportfeltet i boka På ville veier.
Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.
Foto: Jim Watson / AFP / NTB
Trump ord for ord
Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.
Una og Diddi er to storforelska studentar som må halde forholdet skjult, fordi Diddi alt har ein kjærast.
Foto: Arthaus
Gjennombrotet
Elín Hall herjar i dette vakre, velskrivne dramaet av Rúnar Rúnarsson.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.