Roman

Erlend O. Nødtvedt:

Mordet på Henrik Ibsen

Aschehoug

I 1851 vart den 23 år gamle Henrik Ibsen tilsett på Det Norske Theater i Bergen av Ole Bull, som hadde grunnlagt teateret året før. Den unge diktaren kjem til byen som ein totalt ukjend figur, sosialt utilpass, forfylla og meir rar enn sjarmerande eksentrisk – og med heilt nye idear for kva dramatikk skal vere.

Teaterdirektøren har absolutt ikkje sansen, og betre blir det ikkje av at stykka til jyplingen (Sancthansnatten og Fru Inger til Østråt) konkurrerer med hans eige om både skodespelarane og publikums gunst. Som ein Salieri mot ein Mozart fører han sjølvsagt ein håplaus kamp.

Soga er komponert som eit uferdig sujett, altså eit utkast til eit drama, med utgangspunkt i nokre sensasjonelle brev forfattaren (som er ein karakter i handlinga, og som heiter Erlend Nødtvedt) har funne. Breva gjer at heile historia om Ibsens tid i Bergen må skrivast om.

Tekst og handling blir såleis konstruerte undervegs, framfor auga våre, med ganske radikale scenetilvisingar i teksten pluss gjennom regiframlegg på e-post frå Nødtvedt til teatersjefen ved Den Nationale Scene. Ingenting ligg fast her, alt står ope, slik alt stod ope for Henrik Ibsen i 1851, då han var eit diktargeni som enno ikkje hadde funne retninga si.

Vårherres nattpotte

Lesaren blir såleis kasta mellom innleving og distanse. Metanivået rykker oss ut av illusjonen, om lag på kvar einaste bokside. Når det er gjort så språkleg virtuost og oppfinnsamt som her, då toler vi det godt, ja, beint fram nyt korleis forfattaren herjar med oss. Ikkje minst er her mange verkeleg lattervekkande innfall.

Men nytinga krev ganske mykje kunnskap. Mordet på Henrik Ibsen er ein svir å lese for dei som får med seg referansane, og boka er sikkert for lengst ein hit på Sydneshaugen i Bergen (der dei filologiske institutta ved universitetet held til). For andre lesarar er det freistande å skrive «not so much» (i tråd med Nødtvedts språkblanding). Boka kunne også med fordel ha vore kutta med nokre sider. Det er artig, men kjennest etter kvart noko drygt.

Erlend O. Nødvedt har tidlegare skrive dikt og prosastykke som har vore djupt rotfesta i det vestlandske og bergenske. Særtrekk ved Noregs vestlege strøk blir også denne gongen skildra så vi mest kjenner regnet mot huda og høyrer målføra for vårt indre øyra, og først og fremst Bergen, byen der «historien lå tykk i hver gatestump, i hvert møne og hver ark, i de gamle murer, i kirkeveggene hvor konger lå begravet».

Bukkeritt

Pedant kan ein ikkje vere når ein les Nødtvedts roman, ein må berre gi seg over til denne burleske soga. Villare enn Peers bukkeritt går det kast i kast gjennom teater- og skjenkestovemiljø i Bergens tronge smau, nedetter fjellsidene og jammen heilt ned i Mareminehollet, som altså er ei faktisk hole i utkanten av Bergen, men også sentral i Ludvig Holbergs Niels Klims underjordiske reise.

Heile tida leikar Nødtvedt med det språklege og med dei kulturhistoriske referansane. I replikkane blandar han 1800-talsspråket med dagens talemåtar (det arkaiske er dessutan delvis pseudoarkaisk og eit spel i spelet). Ein skodespelar på teateret ropar til dømes ut eit «wow» som reaksjon på Ibsens nyskapande idear, det som seinare har fått merkelappen «titteskapsteater», der publikum skulle vere den fjerde veggen i ei stove.

Mordet på Henrik Ibsen har så mange lag og sparkar i så mange retningar at det skal godt gjerast å halde følgje. Men moro er det!

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.