Noveller

Edel Maria Landsem:

Andre og bedre historier

Cappelen Damm

Skilnaden på den indre og den ytre verda er til tider plagsamt stor. Draumen vert dementert av røynda, det kan ein merka i og på seg sjølv, men ikkje på eller hjå dei andre. Ei oppgåve kunsten kan ha, er å leggja dei subjektive røynslene, ambisjonane og dagdraumane til den objektive protokollen.

Debutanten Edel Maria Landsem er særs merksam på dette skiljet mellom det indre og det ytre. Det er noko som ofte går att i dei 24 tekstane, saman med andre repeterande element som nøtteskriker, trapeskunstnarar, gjøglarar, små, gamle menn, Albert Einstein, smaragdaugo, eller den nøkterne og presise skildringa av stader kringom i verda.

Presise skildringar

Ting og tankar er kvar for seg på same stad, men just i kunsten, som hjå Landsem, kan dei førast saman, når det observerande subjektet registrerer det objektive, til dømes i teksten «Chronos», der ein passasje vert til eit tingdikt i prosa når ho som fører ordet, ser på det som går føre seg i klokketårnet i Bern: «En sirkel i gull som danner en sirkel i sort som med sine romertall danner en sirkel i gull som danner en sirkel i rødt som med sine gullkvadrater danner en sirkel i sort som med sine streker i gull danner metallsirkler som snor seg rundt og rundt ut fra veggen og danner et kaos i metall som danner en sirkel i sort med dyreskikkelser i gull.» Dette skulle profeten Esekiel ha sett!

Med presise skildringar utan ornamentikk får Landsem fram alle dei scenene ho vil syna lesaren, men underteksten er heile tida der som dette skiljet mellom det som vert sett, og den som ser, altså finst det eitkvart mellom subjektet og objektet, det som ikkje er synleg, men som er der likevel.

I somme av tekstane er det konkrete relasjonar mellom folk som står i sentrum, men då slik det tek seg ut for ein av dei. Her er det ikkje først og fremst den gode kommunikasjonen mellom folk som får prioritet, men helst den mangelfulle. Konfliktane er tydelege, somme av dei uturvande, med ein protagonist som ikkje er 100 prosent hemma av sosiale konvensjonar, men som også er merksam på eit anna skilje enn det som går mellom det indre og det ytre, nemleg korleis ein vil vera, og korleis ein er.

Som romanbrotstykke

Her syner Landsem at ho godt kan meistra den lange prosaen også, i det heile ser eg denne samlinga som brotstykke av ein roman, men også som eit stort klokkespel, ein ekstremt komplisert mekanisk konstruksjon, eit poeng som kjem fram ved at det to gonger berre står eitt ord åleine midt på ei side, og det er båe gongene dette ordet: Pling!

Hjernen er åleine, personlegdomen er på vitjing i verda, ein skal ikkje rekna med å komma til sin rett, for ein har kan hende ikkje nokon slik rett å komma til, og får du endeleg retten din likevel, slik du ser det, er det nok av dei som tykkjer du er vrang.

Talentet til Landsem er tydeleg, den humanistiske kapitalen stor, og med bakgrunn i måten ho skriv på, med essayistiske romanfragment utan tydeleg plott, men med språkleg suverenitet og autoritet, trur eg me får sjå tjukkare bøker av henne i framtida. Ein av personane i boka hennar drøymer om eit lite eventyr med ein viss Knausgård, og det kan vel gje ein peikepinn om kvar ho etlar seg med skrivinga. Men ein forfattar som finn på ein novelletittel som «Forventning om lakrisbåter i det fjerne», finn nok det beste i sitt eige hovud.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.