Roman

Heidi Mittun-Kjos:

Jenter i trær

Tiden

«Har’u hørt slekt?» kan ein seie på ei dialekt eg ikkje snakkar lenger, og meine «slikt». Men her får du jammen høyrt slekt. I Heidi Mittun-Kjos’ roman Jenter i trær er det tjukt av familie, i fleire ledd. Den eine meir enkel og meir kompleks enn den andre. Til sist har du ho som går rundt i notida og ber på alle desse slektningane, historiene deira.

Inngåande portrett

Hovudpersonen kjem reisande til ei øy i nord for å ta over huset. Her har ho sjølv vore gjennom somrar i barndommen. Huset står til nedfalls, er overtatt av sopp og ròte, underlege organismar veks på personlege ting og møblar.

Mens ho går rundt med støvmaske og tenker over kva ho skal gjere med stoda, får lesaren høyre om dei som har budd på denne staden: bestemora Marta som blei send dit frå fastlandet for å få henne vekk frå ungdomskjærasten. Ho slo seg i hop med Vilhelm på øya, som heile tida måtte reise bort på arbeid for å forsørge familien. Dei fekk kraftfulle Judith og svakelege Magni. Judith blei mor til hovudpersonen, og sjølv er ho mor til Lisa Marie.

 Det gir kanskje ikkje meining å ramse opp namn slik, men nemnast må dei, sidan heile romanen er inngåande portrett av desse personane. Kapitla er korte, og vi vekslar i tid; etter kvart demrar eit meir samanhengande bilde av menneska og slektstilhøva.

Men vegen dit kan vere kronglete. Ikkje sagt som ei innvending, men som ei konstatering av skrivestilen til forfattaren, som både held tilbake, som hoppar i tid, og som krev ein merksam lesar som har tid til å fordjupe seg i ikkje heilt opplagde formuleringar. Boka opnar slik: «Øya er berglendt. Fjellet i midten og spredte hus i randsonen, skjørtekanten. En skole, et bedehus, en lege, en butikk, dit Marta ikke gikk.» Berre her er det nok informasjon og ordstabling å lagre, før vi veit kvar vi skal. Og kven er Marta?

Levande menneske 

At forfattaren stoler på stilen, og krev noko av lesaren, er samstundes romanens styrke. Får ein tolmodig med seg kvalitetane i språket, sit ein til slutt ikkje med ein ordinær slektsroman i hendene, men ein heilt unik ein. Personane blir skrivne fram av ein klang og ein temperatur like mykje som av såkalla reine skildringar.

På litt meir «rett i koppen»-vis heiter det om karakteren Herløv: «Herløv likte sommergylne bein, ikke bein. Herløv likte ordene i riksnyhetene og mislikte alle diftongene i eget mål.» Om Kardis på butikken: «Hun gav dem mat på bordet, var bindeledd for pakker fått og pakker sendt, selve lenken til fastlandet, innlandet og utlandet, og trafostasjon for spenninger mellom folk på øya.» Litt meir subtilt om Marta: «I henne grodde knorter, tistler og torner i et krattete terreng av tvil.»

 Heidi Mittun-Kjos skriv om ein familie samansett av ulike personlegdommar, med ulike føresetnader, som har levd under ulike livsvilkår. Dei trer fram som levande menneske som lesaren kan finne seg sjølv sørgande over når dei døyr.

Gjennom dette landskapet kjem òg meir overordna problemstillingar til syne, som: I kva grad, og på kva måte, skal ein bere på slekta si? Og korleis kommuniserer ein i det daglege med folk ein ikkje har bede om å få i fanget?

Romanens mantra, slik eg ser det, er: «Noe kan bli til noe annet.» Og som det heiter ein stad: «Da huset sto ferdig, begynte det å dø.» Det skal vise seg at huset òg kan bli til noko anna. Vi er jo alle fødde døyande, teknisk sett, men då kan vi òg heile vegen endre oss. Helst mange gongar før den endelege endringa.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.