Sakprosa

Eli Johanne Ellingsve:

Lofotnavn – fra Røst til Raftsundet

Orkana

Eli Johanne Ellingsve har lang fartstid i filologien både som redaktør i Norsk Ordbok, som namnekonsulent for Språkrådet og som prosjektleiar for innsamling og digitalisering av stadnamn i Midt-Noreg og Nord-Noreg. Ho har nådd pensjonsalder, men fagleg er ho still going som det heiter på nynorsk.

I Lofotnavn går ho inn i eit namnemateriale som både er lokalt, regionalt og nasjonalt. Dei fleste har vel høyrt om Austvågøy gjennom Inger Hagerups dikt, mange kjenner Trollfjorden gjennom Johan Bojer og Den siste viking. Færre har vel høyrt om Stamsund gjennom Arild Nyquist eller Vågan gjennom Odd Klippenvåg, men for min del har Lofoten så langt vore litterære referansar før Ellingsve no byr på ei reise gjennom eit utval på 1000 namn av dei rundt 11.000 som finst i området, frå Røst til Raftsundet.

Ryddig og delikat

Det heile er ryddig og delikat lagt til rette, ordna alfabetisk frå A til Å (som i seg sjølv er eit namn), krydra med landskapsbilete, nye og for det meste i fargar, men også postkort av eldre dato. Det ein saknar, er eit områdekart over Lofoten, for namn utan kart blir liksom ein rett utan tilbehør, à la Hjalmar Ekdal i Vildanden som lovde Hedvig ein smakebit frå eit selskap hos grosserar Werle, men så har han berre menyen å vise fram.

Men for all del, Ellingsve har sitt på det tørre sjølv om ho også er innom holmar og skjer, grunner og brott, og namnet Nattvorden, eit skjer i leia mellom Borgværet og Val på Vestvågøya, har både død og drama knytt til seg. Det har også Kubenken og Kalvbenken, namn på fjellhyller ovanfor Vettingsgardene på Vestvågøya, der krøtter kunne gå seg fast og bli ståande til dei blei berga eller fall utfor.

Somme av namna viser til eldre tiders daglegliv og rutinar, og Ellingsve har tatt med eit knippe av solmerkenamn knytte til fjell og lokalitetar i nærmiljøet. Som eksempel kan nemnast Durmålsdalen, Middagstinden, Nonstuva og Nattmålsfloget. Slike namn er ikkje spesielle for Lofoten, ein finn dei over heile landet.

Lokal tradisjon

Andre namn som berre finst i Lofoten, og som viser til ein særeigen lokal tradisjon innanfor jordbruket, er Grindtadåsen frå Austvågøya, Tøa frå Vestvågøya og Taen frå Flakstadøya. Ein grinda inn sauene slik at dei kunne trakke opp jorda og gjødsle samtidig, og så flytte ein grindene, såkalla grindgang, og fekk gjødsla større område. Tad er ei lokal nemning for gjødsel med rot i gammalnorsk.

Namnematerialet er heile vegen knytt opp mot gammalnorsk og eldre skriftformer gjennom jordebøker, matriklar, bygdebøker og lokale årbøker, og alt verkar solid, gjennomtenkt og gjennomarbeidd ned i minste detalj.

Ellingsve viser ofte til Oluf Ryghs Norske Gaardnavne. Bind 16. Nordlands Amt (1905), og like ofte viser ho til stadnamnkonsulent og folkeminnesamlar Finn Myrvang. Rygh forklarer gjerne namn ut frå elvenamn, Myrvang viser gjerne til samisk. Det kan vere at dei begge har rett eller at begge tar feil. Ellingsve dømmer ikkje i den saka, men Myrvang har nok større lokalkunnskap enn det Rygh hadde.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.