Sakprosa

Sveinung Nordstoga:

Der litteratur blir til. Nedslag i norsk litteraturhistorie etter 1814

Vidarforlaget

Sveinung Nordstogas siste bok er ikkje ei litteraturhistorie i tradisjonell forstand, og forfattaren gjev klar beskjed om nettopp det alt i første avsnitt av føreordet. Boka går likevel i tett dialog med litteraturhistoriesjangeren, og Nordstoga føreslår at ho kan lesast både som ei påminning om at historiske framstillingar om litteratur framleis er naudsynte, og som eit innlegg i ein norskfagleg debatt om kva status og rolle litteraturhistoria skal spele i norskfaget i skulen.

Det viktigaste grepet til Nordstoga er koplinga mellom litteratur og stad. Nordstoga har valt ut 50 forfattarskap frå dei siste 200 åra, og nokre tekstar av kvar forfattar er lesne i lys av ein eller fleire stader, landskap eller rom som på ein eller annan måte kan bidra til forståinga av tekstane og forfattarskapa.

Denne lesenøkkelen fungerer godt i mange tilfelle, eg merka meg særleg lesingane av Tarjei Vesaas og Rolf Jacobsen. I nokre tilfelle verkar stadperspektivet meir tvinga på, andre gonger kjem staden meir i bakgrunnen i lesingane. Ein opplagd føremon ved Der litteratur blir til er alle presentasjonane og lesingane av einskildtekstar.

Forvirrande signal

Nordstoga er heile vegen nær saka sjølv – dei litterære tekstane. Eg likar òg godt at her ikkje er ei merkbar kvantitativ diskriminering mellom liten og stor. Rasmus Løland får like mange sider som Knut Hamsun. Vidare er her ei nokolunde brukbar geografisk spreiing, og vidt ulike stader og rom, konkrete, abstrakte og fiktive, blir tematiserte. Både kvinner og menn slepp til, og ein sveip innom samisk litteratur blir det òg plass til.

Der litteratur blir til gjev ein del forvirrande signal til lesaren. Staden er lesenøkkelen, men forfattarskapa er likevel ordna kronologisk og tematisk på liknande måte som tradisjonelle litteraturhistorier. Kunne det vore mogleg å gå eit steg lenger her ved å la staden i sterkare grad vere eit disposisjonsprinsipp?

Det kan verke som om forfattaren eller redaktøren ikkje heilt tør å sleppe dei konvensjonelle rammene for litteraturhistorieskrivinga likevel. Boka er delt inn i nokre litt merkelege tematiske eller kronologiske bolkar med overskrifter som «1960-talet», «Medieutviklinga» og «Globalisering og lokal identitet – og to tredjedels-samfunnet». Dei tematiske bolkane blir innleidde med korte avsnitt med diverse samanraska historiske fakta med meir eller mindre laus tilknyting til lesingane som følgjer.

Dersom desse er meinte å erstatte dei meir grundige real- og idéhistoriske innleiingane som ein gjerne finn i tradisjonelle litteraturhistorier, er det nokså mislukka. Desse innleiingane blir berre irriterande flimmer, og dei fyller i og for seg ikkje nokon klar funksjon. Nordstoga har ikkje ambisjonar om å «binde saman eit komplekst kronologisk forløp» (s. 15), han har valt å tone ned periodisering, og han brukar knapt epokeomgrep.

Standpunkt

Her ligg det eit litteraturhistoriografisk standpunkt som ein godt kan ha sympati for. Resultatet blir då meir ein litteraturhistorisk punktroman enn ein litteraturhistorisk danningsroman.

Når resultatet likevel ikkje blir optimalt, kjem det altså av at det heng igjen nokre restar av den gamle litteraturhistoria likevel, slik at ulike komposisjonsprinsipp (det topografiske, det kronologiske og det tematiske) delvis kjem i konflikt med kvarandre.

Det er mogleg at mange av ankepunkta ville falle bort dersom boka hadde vore utstyrt med ei innleiing, og ikkje berre eit knapt føreord som ikkje gjev lesaren tilstrekkelege haldepunkt for den vidare lesinga. Omgrepa rom, stad og landskap er kort diskuterte i føreordet, men her saknar eg både presiseringar og ei noko djupare teoretisering. Forfattaren nemnar heilt kort nokre titlar som han har late seg inspirere av, men boka hadde vore tent med nokre fleire teoretiske og omgrepsmessige avklaringar, grunngjevingar av val, og gjerne nokre metodologiske refleksjonar.

Der litteratur blir til kan fungere som supplement til dei meir tradisjonelle litteraturhistoriske framstillingane, ikkje minst ettersom boka er tett på eit utval tekstar. Ideen om å skrive litteraturhistorie på denne måten, er god, og ei revidert utgåve kunne ein kanskje tenke seg som pensumlitteratur i lærarutdanningane.

Hallvard Kjelen

Hallvard Kjelen er førsteamanuensis i norskdidaktikk ved Nord universitet.