Roman

Lars Saabye
Christensen:

En tilfeldig nordmann. Den fulle og hele sannheten om Gordon Mo

Cappelen Damm

For nokre tiår sidan var det populært med såkalla farseteater, ein type forviklingskomedie, Den spanske flue er eit kjent slikt stykke.

Sitcom, eller situasjonskomedie, er varianten tilpassa fjernsynsskjermen som har gått sin sigersgang i snart femti år og framleis trekkjer mange sjåarar.

Ifølgje Wikipedia er ein farse eit komisk teater- eller filmstykke som prøver å underhalde publikum med usannsynlege og ekstravagante situasjonar, forklednader og skjulte identitetar i tillegg til verbal humor med varierande grad av sofistikert innhald.

En tilfeldig nordmann har alle desse kjenneteikna. Om ein kan finne denne typen tekst underhaldande, er det alltid ein fare for at komikken blir gåande på tomgang. Sjølv med eksentriske karakterar og absurde situasjonar er det krevjande å halde stilen og nivået gjennom ei heil førestilling eller ein lang roman.

For mykje av det gode

Gordon Mo er snart 60 år gamal og tilsett i Landbruksdepartementet. Han har korkje vener eller fiendar, av familie har han berre ei gamal mor ingen lenger får kontakt med. Han er klisjeen av ein byråkrat, grå og føreseieleg. Men han hadde ikkje vore hovudperson i ein Christensen-roman om han ikkje var sær.

Gordon Mo «koker over». Han hentar ut all gørra han har samla opp inne i seg i nokre ukontrollerte kroppslege og verbale anfall. Det går hardt for seg, men i einerom. Han kjenner nemleg på seg når eit slikt anfall er i emning. Då leiger han eit hotellrom, låser seg inne og koker over til det er tomt. Så reiser han heim, lettare enn før.

Så ein dag renn det over for Gordon på jobben, overfor ein kvinneleg kollega, i eit språk så fullt av skjellsord og bannskap at det blir umogleg å gå vidare etterpå – i Landbruksdepartementet. I livet elles får han fart på seg etter episoden. Snart har han både ein ven og ikkje minst ein drøss med fiendar.

Forteljaren er her ikkje berre ein eigen instans, men ein karakter i historia. Han sender Gordon ut på reise. I USA blir han lagd inn på ein institusjon for skakkøyrde sjeler. Når han kjem attende, blir det klart at alt var ledd i ein større plan. Gordons evner til verbale eksessar skal nyttast til å forstyrre offentlege møte, først på Litteraturhuset.

Lars Saabye Christensen raljerer over kultursnobberi og krenkingskultur, ofte på briljant vis. Eg lo fleire gonger høgt i løpet av dei første hundre sidene av romanen. Det er berre det at då er det to hundre sider att av boka, og poenga er for det meste brukte opp. Forfattaren verkar litt sjølvforelska i eigen språkleg virtuositet og vidd, og forteljaren hans lid av taletrengsel og manglande sjølvkritikk.

Viruset

Dette er ei historie ikkje berre i samtid, men så å seie i sanntid. Handlinga går fram til vinteren 2020 og får med seg at viruset kjem til landet vårt. Her kjenner eg at eg vaknar att under lesinga. Vi er alle leie av koronanyhende. Samstundes treng vi sårt til nokon som kan peike på kva slags røynd dette viruset har gitt oss, og kva det gjer med oss. Her er Christensens tekst relevant og med nerve.

Også tidlegare i boka er dei beint fram lyriske partia som skildrar venskapen mellom Gordon og den einaste venen hans, av stor kvalitet. Denne boka er kanskje best når forfattaren ikkje prøver så hardt å vere morosam.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.