Kortroman

Simone de Beauvoir:

Misforståelse i
Moskva

Omsett frå fransk
av Gøril Eldøen
Pax forlag

Simone de Beauvoir er sjølvsagt kjend som ein av dei aller viktigaste feministane i det førre hundreåret, mellom anna for det som vart eit standardverk for feministisk filosofi: Det annet kjønn. Den franske feministen skreiv også fleire skjønnlitterære verk.

For Pax har Gøril Eldøen omsett det dei kallar ein kortroman, men som kanskje meir korrekt kan heite ei langnovelle, då teksten har tydelege novelletrekk: Handlinga skjer over nokre få dagar, på ein avgrensa stad med få personar – og sentrert rundt eitt eller to tydelege tema. Opphavleg skulle teksten ha vore med i novellesamlinga La Femme rompue frå 1968.

Beundring for Sovjet

Vi er i Sovjetunionen mot slutten av 1960-åra. Det franske ekteparet Nicole og André, seksti og sekstifire år gamle, er på reise i Moskva og andre russiske byar. Dei er turistar med spesiell interesse for Sovjet, og i tillegg besøker dei Andrés vaksne dotter, Masja, som har gjort russar av seg.

Paret høyrer til venstresida politisk, menneske som trass i dei absurde og negative utslaga av den sovjetiske politikken som dei uunngåeleg støyter på, er faste i trua på at «sosialismen ville bli en realitet til slutt». Dette var like før invasjonen av Tsjekkoslovakia, ei hending som for mange med dei same sympatiane som Nicole og André førte til eit brot med denne trua.

Som eit tidsbilete er boka difor svært interessant, det gjeld også synet på alder. Å vere seksti pluss var noko anna i 1967 enn det er i dag – heldigvis. Det blir gjentatt fleire gonger at Nicole kjenner seg som ein «gammel pensjonist», det vil seie – ho er framleis full av verkelyst, men kjenner seg parkert, på sidelinja. At ho framleis har mykje å bidra med, skulle berre mangle, vil vi tenkje i dag, ho er altså seksti år. Også André fryktar alderdomen. Sjølv om han er ein noko meir sorglaus type enn Nicole, har han gjentatte mareritt om at tennene hans fell ut.

Noko som venteleg òg har endra seg i Frankrike på dei over femti åra som er gått, er at ei kvinne seier «du» til far sin og «De» til stemora si, sjølv når dei alle tre er saman. Dette ser heilt absurd ut på ei bokside, og blir faktisk også kommentert av forfattaren.

Indre og ytre reise

Menneske på reise som gjennom det dei møter i det ytre, får virvla opp vanskelege og uavklarte kjensler, er ein velkjend formel. Det er heller ikkje så mykje oppsiktsvekkande ved denne teksten, og turnert av ein mindre sikker skribent ville det heile tippa over i det banale.

Hos de Beauvoir blir likevel dei finstemte rørslene i sinnet og skiftingane i stemning mellom dei tre karakterane i det vesle dramaet, levande for oss. Godt gjort er også synsvinkelskifta som går gjennom heile teksten, ganske så saumlaust mellom dei to ektefellane. Det er Nicoles betraktningar som gjer størst inntrykk, og som er gitt mest tyngde.

Sjølv mellom desse to som har levd saman lenge, og som altså ikkje er unge, blussar sjalusi og utryggleik opp når miljø og omgivnader er andre enn dei vante. Nicole taklar ikkje nærleiken mellom far og dotter, ho saknar sin eigen son og sitt eige liv heime i Paris. Etter kvart utviklar det heile seg til ei ekteskapeleg krise som eg ikkje skal røpe korleis endar. (Denne historia må forresten vere noko for Sissel Gran og andre som jobbar med parterapi.)

Gøril Eldøens bokmål med forsiktige hint frå ei anna tid, kler soga godt.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.