Roman

Cormac McCarthy:

Passasjeren

Omsett av Knut Ofstad
Gyldendal

Den snart nittiårige Cormac McCarthy kom med to nye bøker som kom på norsk på tampen av fjoråret, meisterleg omsette av Knut Ofstad. Romanane høver i hop, som søsken, blir det sagt. Bøkene handlar også om to søsken. Eg vil tru at også Stella Maris er særs leseverdig, men skriv her berre om Passasjeren.

Amerikanaren McCarthy fekk eit stort namn i den litterære verda på 1990-talet for romanar og noveller frå ei barsk amerikansk røynd, skrivne i ein suggererande stil. Den som har lese – eller eventuelt sett filmatiseringa av – den postapokalyptiske Veien frå 2006, gløymer det ikkje. At forfattaren også har sans for slåande replikkar, hadde eg gløymt. Tematikken er likevel minst like smertefull og alvorsam som i tidlegare utgivingar.

Fysikk og faenskap

Passasjeren tar opp i seg dei største brutalitetane i det førre hundreåret: Auschwitz og Hiroshima, han er også innom eit viktig smertepunkt i amerikansk politisk historie, drapet på John F. Kennedy. I tillegg er her stadig referert til avanserte teoriar om fysikk og matematikk, visstnok inspirert av Santa Fe-instituttet i New Mexico der forfattaren sjølv har vanka i seinare år.

Sjølve hovudhandlinga er likevel lett å følgje. Bobby Western er 37 år gamal og bur i New Orleans på byrjinga av 1980-talet. Jobben hans er som bergingsdykkar å finne ut kva som har hendt med skip og nokre gonger fly som har hamna på havsens botn. Tidlegare har han vore racerbilsjåfør i Europa. På jobb på eit flyvrak ei natt kjem han over eit mysterium, ein mørk løyndom som aldri blir oppklart, som fører til store problem for Bobby.

Men romanen byrjar ein annan stad: I eit vinterlandskap heng ei ung kvinne og dinglar i eit tau. Det er syster til Bobby. I korte kapittel og med ujamne mellomrom gjennom heile romanen er vi innom henne og dei hallusinatoriske venene hennar. Dei er ein heil sirkustrupp, meir avdanka enn friskt underhaldande, i alle fall for Alicia, som systera heiter.

Berre i nokre få, korte tilbakeblikk ser vi episodar der ho og Bobby er saman. Det er likevel tydeleg at det som hende med systera, har prega broren for livet. Han lever eit einsleg og heller gledeslaust liv, men treffer gode venner ute på byen. På grunn av mysteriet med flyvraket blir han ettersøkt og må til slutt rømme landet. Reisa endar på Ibiza. Praktisk nok snakkar han spansk frå før. Gjennom heile romanen er det ein del replikkar på spansk, fint for oss som kan språket, men kanskje litt frustrerande for andre. Det var referansane til matematikk og fysikk som fekk meg til å klø meg i hovudet.

Uboteleg einsemd

Likevel er krafta i denne romanen så sterk at sjølve livskjensla siv ut og treffer den som les, anten ho vil eller ikkje. Nett som eg sukkar litt under lesinga og spør meg sjølv om vitsen ved å lese om kvarkar og proton, blir eg sogen inn i romanuniverset, ført langt av stad og kjem til meg sjølv mange sider seinare. Og ikkje sjeldan med klump i halsen.

Bobby og Alicia er barn av ein som samarbeidde med Openheimer om å lage atombomba. Båe har ervt farens hovud for avansert matematikk og fysikk. Men å leve med vissa om at hadde det ikkje vore for Adolf Hitler, så hadde ein ikkje vore til (som det heiter i romanen), har vore ei tung bør. Det har kasta syskena ut i eit liv av «uhelbredelig ensomhet», som det heiter i eit dikt av Gunvor Hofmo.

At det går an å skrive romanar som Passasjeren, gjer oss kanskje litt mindre einsame, litt mindre motlause i møtet med nettopp det meiningslause og tragiske ved livet.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar for Dag og Tid