Roman

Tore Renberg:

Assalamu Alaikum

Forlaget Oktober

Skjønnlitteraturen er utan fasit. Kvar bok har sine eigne normer og reglar, eller ingen slike i det heile. Leitar ein til dømes etter varsame ymt om substansen i alt, uttrykt ved ørsmå rørsler over ein boblande undertekst, i den nye romanen til Tore Renberg, har ein opna feil bok. Det meste ovrar seg på yta. Men romanen er samstundes ein godbit for alle som lengtar etter meir og stoff om Hillevågsgjengen.

Denne lesaren hungrar ikkje just etter nye evangelium om den fiktive underverda i Stavanger. Romanen har ingen eigentleg vaksen person å syna til, sjølv om dei fleste aktørane er godt over den kriminelle lågalderen. Dei lever på impuls, tyr til vald som problemløysing og har ikkje noko slikt tilhøve til nokon at dei kan teie i lag med dei. Dei snakkar tvert om heile tida og seier alt som fell dei inn, same kor uvesentleg det er, og sjølv om persongalleriet er stort og fargerikt, lever alle som om moral er den sure fetteren til morellen.

Underhaldande

Men underhaldande er det, og Renberg har gjort mykje for å få dei elles lite truverdige personane til å stå fram som individ ved å gje dei uventa haldningar og interesser. Stereotypien skal brytast opp, men vert stadfesta ved at interessene ikkje har hatt nokon verknad på karakteren.

Forfattarar skriv gjerne om gangsterar. Slike personar er alltid handlingsmenneske, og sjeldan haldningsmenneske, medan forfattarar er anten forhandlingsmenneske eller avhandlingsmenneske, med ein lengt etter å leggja av seg prefikset og fiksa livet, heller enn å fiska i andre sitt.

Renberg må ha hatt stor moro av å sleppa dei handlande fullstendig laus, både når lik frå tidlegare likvideringar skal gravast opp og ned, eller når Thor B. Halvorsen, far til den eigentlege hovudpersonen, Jani, kjem heim frå Junaiten med ideen til kva som skal verta den nye olja for Noreg, nemleg pornofilmen, og i den samanhengen røper planer som, slik eg ser det, ville sodomisera Stavanger.

Sanneleg ser ein også ein estetikk i dette, negert av teksten, men poengtert av den guddommelege komedieforteljaren når han peikar på samtida, representert ved Stavanger, som ein kanskje kan kalla the land of filth and money.

Popreferansar

Renberg er som vanleg god på populærkulturelle referansar, og når Jani i ei grotesk og sadistisk hemnscene mot slutten, der korkje det groteske eller det sadistiske rører særleg ved lesaren, spelar lydsporet frå Suspiria på repeat, er det eit val som just tyder på god orientering i den verda der Jani, først kjend for verda som Videogutten, er eksperten. Likevel hadde det passa betre, som ei merking av det klisjéaktige ved scena, å spela «Stuck in the middle with you». Trur eg.

Renberg er språkflink og lytefri, og når Jani truleg vert råka av velfortent kognitiv dissonans og forvandlar seg til muslimen Ibrahim, og får det for seg at diverse muslimar han møter, snakkar hebraisk, er det vel ei meining med det. Men det går over min forstand, og langt inn i imamens.

Kor som er, meiner eg å sjå ein metode som kunne gje denne kriminalkomedien eit stort litterært lyft, og det er å skriva heile tekstmassen på breiaste stavangermål. Og, sjølvsagt, ta vekk ein del element av typen: «Hvaf-», «Herreg-», «Jeg-» og «Snufs». Og «Wowowow». Ja, det er vågalt, men for å snu litt på eit gamalt uttrykk, og her er det bokmålsalarm, altså: Den som wower, intet vinner.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.