JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Små menn med lange skuggar

Mario Vargas Llosa si skriveklo er like kvass som før.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Mario Vargas Llosa fekk Nobelprisen i litteratur i 2010.

Mario Vargas Llosa fekk Nobelprisen i litteratur i 2010.

Foto: Ulla Montan

Mario Vargas Llosa fekk Nobelprisen i litteratur i 2010.

Mario Vargas Llosa fekk Nobelprisen i litteratur i 2010.

Foto: Ulla Montan

4260
20220211
4260
20220211

Roman

Mario VargaS Llosa:

Ulvetid

Omsett av Christian Rugstad
Gyldendal

Mario Vargas Llosa fekk Nobelprisen i litteratur i 2010 «for sin kartografi av maktstrukturer og sine bitende bilder av den enkeltes motstand, opprør og nederlag». Han var 76 år, og ein kunne tru at han ville trekkje seg tilbake som forfattar, men han skriv framleis storslegne romanar, godt inn i 80-åra, og den siste romanen hans kom på spansk i 2019. Ulvetid er den norske tittelen. Dermed finst 19 av romanane hans på norsk. Av latinamerikanske forfattarar er det berre Isabel Allende og Gabriel García Márquez (1927–2014) som kan vise til noko liknande.

Satire og kritikk

Mario Vargas Llosa har heile vegen veksla mellom samfunnssatire og skarp samfunnskritikk, gjerne basert på historisk materiale eller personlege erfaringar. Han utforskar ofte den sosiale utopien i kollisjon med ein brutal røyndom, det vere seg i heimlandet Peru eller andre stader i det spanskspråklege Amerika, som Brasil, Den dominikanske republikken eller Guatemala, der handlinga og konflikten i Ulvetid utspeler seg på 1950-talet, etter at den folkevalde presidenten Jacobo Árbenz (1913–1971) innførte ei jordreform som fekk det til å svartne for godseigarklassen og for United Fruit.

I tillegg innførte han skattlegging av United Fruit og opna for fagorganisasjonar. Dermed gjekk alarmen i Washington, og heile apparatet med kampanjejournalistikk og fake news, infiltrasjon, trugsmål og invasjonsplanar med nyttige idiotar og marionettar blei tatt i bruk for å fjerne Árbenz under det kyniske mottoet «splitt og hersk», slik USA alltid har gått fram i Mellom-Amerika.

Verkelege personar

Aktørane i dette dramaet er verkelege personar, og Vargas Llosa legg ikkje fingrane imellom når han dokumenterer korleis små menneske med stor makt blir livsfarlege for dei som måtte meine noko anna enn dei paranoide kommunistjegerane i Washington under leiinga av Joseph McCarthy og ulike stråmenn i Mellom-Amerika.

Det er reine karakterdrapet på CIA-agenten og ambassadøren John Peurifoy (1907–1955), og betre er det ikkje med Johnny Abbes García (1924–1967), den perverse torturisten og bøddelen i teneste hos Rafael Trujillo (1891–1961) i Den dominikanske republikken og seinare sjef for dødsskvadronane til Papa Doc (1907–1971) i Haiti. Abbes García er også portrettert i Bukkefesten, på norsk i 2003.

Den nye presidenten i Guatemala etter at Árbenz har trekt seg og dratt i eksil i juni 1954, slepp heller ikkje unna. Den middelmåtige obersten Carlos Castillo Armas (1914­–1957) har ikkje dei kvalitetane USA ønsker, og han blir likvidert i eit CIA-styrt attentat i juli 1957. Utanriksminister John Foster Dulles (1881–1959) og broren, CIA-sjef Allan Dulles (1893–1969), får også så hatten passar.

Usminka realisme

I slike store drama finst det ofte ei femme fatale, og denne rolla speler Marta Borrero Parra (1934–) med kallenamnet Miss Guatemala. Ho vil opp og fram, og etter kvart endar ho opp som elskarinna til president Armas, samtidig som ho blir brukt av CIA. Det er ikkje utenkjeleg at ho hadde ein finger med i planlegginga og gjennomføringa av drapet på Armas. I alle fall flyktar ho frå landet og får amerikansk statsborgarskap, og i ein sluttsekvens blir ho intervjua av Vargas Llosa, men ho minnest sjølvsagt ikkje stort av alt ho veit.

Mario Vargas Llosa er sentral i den latinamerikanske boomen og den magiske realismen tilbake i førre hundreåret, men han kan også skrive usminka realisme, slik han gjer det i Ulvetid. Her vekslar han mellom dokumentarisk framstilling og fiksjon i ei kryssklipping av ulike tidsplan og ulike hendingar som i fortsettinga kastar Guatemala og heile Mellom-Amerika ut i politisk og sosialt kaos med tallause militærkupp, politiske drap, borgarkrigar og store sivile lidingar, alt saman eit resultat av at sosiale reformer under president Árbenz blir stempla som kommunisme og russisk infiltrasjon.

Ulvetid er ein eineståande leksjon i historie, skriven med stort overskot, med psykologisk teft og djup innsikt i dei kreftene som formar eller øydelegg eit samfunn.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Roman

Mario VargaS Llosa:

Ulvetid

Omsett av Christian Rugstad
Gyldendal

Mario Vargas Llosa fekk Nobelprisen i litteratur i 2010 «for sin kartografi av maktstrukturer og sine bitende bilder av den enkeltes motstand, opprør og nederlag». Han var 76 år, og ein kunne tru at han ville trekkje seg tilbake som forfattar, men han skriv framleis storslegne romanar, godt inn i 80-åra, og den siste romanen hans kom på spansk i 2019. Ulvetid er den norske tittelen. Dermed finst 19 av romanane hans på norsk. Av latinamerikanske forfattarar er det berre Isabel Allende og Gabriel García Márquez (1927–2014) som kan vise til noko liknande.

Satire og kritikk

Mario Vargas Llosa har heile vegen veksla mellom samfunnssatire og skarp samfunnskritikk, gjerne basert på historisk materiale eller personlege erfaringar. Han utforskar ofte den sosiale utopien i kollisjon med ein brutal røyndom, det vere seg i heimlandet Peru eller andre stader i det spanskspråklege Amerika, som Brasil, Den dominikanske republikken eller Guatemala, der handlinga og konflikten i Ulvetid utspeler seg på 1950-talet, etter at den folkevalde presidenten Jacobo Árbenz (1913–1971) innførte ei jordreform som fekk det til å svartne for godseigarklassen og for United Fruit.

I tillegg innførte han skattlegging av United Fruit og opna for fagorganisasjonar. Dermed gjekk alarmen i Washington, og heile apparatet med kampanjejournalistikk og fake news, infiltrasjon, trugsmål og invasjonsplanar med nyttige idiotar og marionettar blei tatt i bruk for å fjerne Árbenz under det kyniske mottoet «splitt og hersk», slik USA alltid har gått fram i Mellom-Amerika.

Verkelege personar

Aktørane i dette dramaet er verkelege personar, og Vargas Llosa legg ikkje fingrane imellom når han dokumenterer korleis små menneske med stor makt blir livsfarlege for dei som måtte meine noko anna enn dei paranoide kommunistjegerane i Washington under leiinga av Joseph McCarthy og ulike stråmenn i Mellom-Amerika.

Det er reine karakterdrapet på CIA-agenten og ambassadøren John Peurifoy (1907–1955), og betre er det ikkje med Johnny Abbes García (1924–1967), den perverse torturisten og bøddelen i teneste hos Rafael Trujillo (1891–1961) i Den dominikanske republikken og seinare sjef for dødsskvadronane til Papa Doc (1907–1971) i Haiti. Abbes García er også portrettert i Bukkefesten, på norsk i 2003.

Den nye presidenten i Guatemala etter at Árbenz har trekt seg og dratt i eksil i juni 1954, slepp heller ikkje unna. Den middelmåtige obersten Carlos Castillo Armas (1914­–1957) har ikkje dei kvalitetane USA ønsker, og han blir likvidert i eit CIA-styrt attentat i juli 1957. Utanriksminister John Foster Dulles (1881–1959) og broren, CIA-sjef Allan Dulles (1893–1969), får også så hatten passar.

Usminka realisme

I slike store drama finst det ofte ei femme fatale, og denne rolla speler Marta Borrero Parra (1934–) med kallenamnet Miss Guatemala. Ho vil opp og fram, og etter kvart endar ho opp som elskarinna til president Armas, samtidig som ho blir brukt av CIA. Det er ikkje utenkjeleg at ho hadde ein finger med i planlegginga og gjennomføringa av drapet på Armas. I alle fall flyktar ho frå landet og får amerikansk statsborgarskap, og i ein sluttsekvens blir ho intervjua av Vargas Llosa, men ho minnest sjølvsagt ikkje stort av alt ho veit.

Mario Vargas Llosa er sentral i den latinamerikanske boomen og den magiske realismen tilbake i førre hundreåret, men han kan også skrive usminka realisme, slik han gjer det i Ulvetid. Her vekslar han mellom dokumentarisk framstilling og fiksjon i ei kryssklipping av ulike tidsplan og ulike hendingar som i fortsettinga kastar Guatemala og heile Mellom-Amerika ut i politisk og sosialt kaos med tallause militærkupp, politiske drap, borgarkrigar og store sivile lidingar, alt saman eit resultat av at sosiale reformer under president Árbenz blir stempla som kommunisme og russisk infiltrasjon.

Ulvetid er ein eineståande leksjon i historie, skriven med stort overskot, med psykologisk teft og djup innsikt i dei kreftene som formar eller øydelegg eit samfunn.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.

Ulvetid er ein eineståande leksjon i historie.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn
Håvard Rem

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

UtanriksSamfunn
Ida Lødemel Tvedt

Ein lang marsj mot idiotveldet

NEW YORK: Sett frå minnestunda for Lewis Lapham ser den politiske dagsordenen i USA mindre ny ut.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

Foto: Lisa Leutner / Reuters/ NTB

KommentarSamfunn
Sigurd Arnekleiv Bækkelund

Politikk i grenseland

Austerrikarane ser på seg sjølv som ein fredsnasjon. Likevel røystar ein tredel på prorussiske høgrepopulistar.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø
Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis