Noveller

Jüri Kolk:

Kvinnedagen

Omsett frå estisk av Øyvind Rangøy
Solum Bokvennen

Det strøymer ikkje på med baltisk litteratur her til lands, men Solum Bokvennen freistar å bøta på stoda ved å gje ut ei samling noveller av den estiske forfattaren Jüri Kolk, og det tykkjer eg dei gjer rett i, for skriftverda til Kolk er interessant og eigenarta.

Dei fleste tekstane ser i byrjinga ut til å handla om daglegdagse røynsler, men ein skal ikkje lesa lenge før eitkvart uvanleg ovrar seg. Det kan vera ein estisk mann som vil sjå seg litt ikring i Roma før flyet hans går. Der rotar han det til for seg ved å halda kartet feil veg, men endå meir av di ein liten gut vil stela leikebamsen hans. Her, som i fleire andre av tekstane i denne boka, spring logikken etter grashoppemetoden.

Draum og røynd

Kolk har funne ei opning mellom draum og røynd, og frå det utgangspunktet skriv han tekstar som både utleverer det attkjennande menneskelege og karikerer samfunnsfenomen. Her er peparkakene levande i sitt parallelle univers, og stundom tykkjest det som om hovudpersonen er å finna i det kvantefysikarane etter glansdagane til kattehataren Schrödinger kallar ein superposisjon, han er ikkje heilt fastlagd.

Eit døme på dette er den aldrande mannen Jaak i novella «Mennesket og graskaret». Han er ikkje samd med seg sjølv, og meiner på same tid at alt går for fort i våre dagar, medan det går for seint. Når han midt i novella, heilt uventa for lesaren, hamnar i ein kritisk situasjon på grunn av eit graskar, vert hendingane skildra presist og realistisk, føresetnadene er meir absurde enn dei naudsynte og strabasiøse åtgjerdene.

Novella «Paul» kan lesast som ei lett karikert framstilling av den stundom desperate leitinga etter nye turistmagnetar, såkalla temaparkar. Eg-personen køyrer bil gjennom Estland og får sjå eit skilt om ein stripteaseklubb midt i skogen. Denne uventa kombinasjonen av det lugubert urbane og traust natur er noko heilt anna enn det forteljaren ser føre seg, for på Gaia stripteaseklubb er det jorda sjølv som syner seg naken, ved eit stykke blankskura berg.

Den nyfikne bilisten vert lurt for 20 euro og sender klagar og søknader både hit og dit i høve saka. Han får kontakt med mannen som står bak, ein erkejovial gründertype med eit namn som høver særs godt på norsk, nemleg Paul Ronk. Det siste har neppe noko med saka å gjera, det er berre eit døme på at estiske namn stundom tykkjest litt artige på andre språk, men her vart det ein fulltreffar på norsk.

Overraskande

Tekstane overraskar lesaren mange gonger, ikkje minst gravferda til ei viss Ada, der det ikkje berre er slik at ho, etter eigne testamentariske føringar, endar som hyenemat i ein dyrehage i Latvia, men der det heile vert avslutta med kasting av gravkransen, og den som får han, skal verta den neste. Det absurde er her mest for leik å rekna, men det med kroppen som dyremat er jo eit heller røft døme på resirkulering, som jo elles er i skotet for tida.

Det er ein eigen tone i desse tekstane, både ved uventa sprang i logikken og ved det stundom litt ilskne temperamentet til hovudpersonen. Kolk har humor og fantasi, og han er uhøgtidleg og tidt i diskusjon med seg sjølv i tekstane, slik at framstillinga verkar spontan og personleg. Det gjer tekstane levande, sprelske og friske, og så fint omsette av Øyvind Rangøy at ein får ei kjensle av at Estland, ja, det er no like i grannelaget.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.