Sakprosa

James Rebanks:

Livet på landet. En felles arv

Omsett av Hege Mehren
Forlaget Press

Fjellbonden James Rebanks vart ein internettsensasjon da han la ut bilete av herdwicksauene og gjetarhundane sine på Twitter og fekk ei mengd følgjarar. I 2015 skreiv han The Shepherd’s Life: A Tale of the Lake District, ein bestseljar som vart omsett til 16 språk. Boka skildra sauebondens strevsame liv, kjærleiken til dyra og kjensla av å leve i pakt med naturen og årstidene.

I fjor kom English Pastoral: An Inheritance. Arven har han etter farfar sin, som eigde ein liten fjellgard og lærte gutungen å elske jorda og drive henne på den naturvenlege gamlemåten. Da James arva garden, hadde behovet for å auke matproduksjonen ført til industrialisering av landbruket.

Verd i ulage

Det som før var eit lappeteppe av små jordstykke skilde av blomstrande hekkar som krydde av liv, vart omgjort til større areal. Maskinene gjorde mange arbeidarar overflødige, og dei som ikkje fann nytt arbeid lokalt, flytta ut.

Med hekkane forsvann insekt- og fugleliv; pesticid og kunstgjødsel førte til forureining og tap av mangfald. Da landbruket vart industrialisert, vart også nærleiken til dyra borte, for buskapen var ikkje lenger frittgåande. I staden for lokale marknader og butikkar kom supermarknaden.

Rebanks hatar denne utviklinga og dei som har skulda: økonomar, politikarar, tankelause konsumentar, bønder som omskaper seg til nådelause kapitalistar. Eit besøk i Midtvesten i USA var ei skrekkoppleving som overtydde han om at verda var i ulage.

Ingen vituge menneske er vel for øydelegging og forureining av land og hav, og kven vert ikkje uvel ved synet av fabrikkprodusert kylling? Problemet med Rebanks’ kritikk er ein tendens til å generalisere: Politikarar bryr seg ikkje om landbruk og tilbyr berre lusne subsidiar; alle økonomar talar pisspreik. Han nemner ikkje at enkelte faktisk prøver å tenkje ut løysingar som kan skape balanse mellom matproduksjon og vørdnad for miljøet.

Arven

Det skulle ha vore interessant å vite kva Rebanks tykte om EUs felles landbrukspolitikk (CAP), som favoriserte større einingar, og om brexit, men han posisjonerer seg aldri i ein europeisk eller spesifikt britisk kontekst. Han kjem ikkje med konkrete, systemiske løysingar, og trur nok ikkje at problema teknologi og anvend vitskap har påført verda, også må søkjast løyste med vitskaplege og teknologiske middel. Og når han hevdar at det var etter dei teknologiske nyvinningane på 1700-talet – landbruksrevolusjonen og den industrielle revolusjonen – at verda verkeleg gjekk av lage, har eg (eller rettare han) eit problem med historieskrivinga.

Siste del av boka handlar om Rebanks’ vidareføring av arven. Stikkorda er mangfald og naturvenleg blandingsdrift: Fjellandskapet tillèt ikkje gardbruk i stor stil, og hovudnæringa vil framleis vere avl av sau og storfe som har beita på mark der gras og blomster gror. Men han driv vekselbruk utan kunstgjødsel og traktorar.

Her og der vedgår han at ikkje alt var betre før; at enkelte endringar var gode og naudsynte, og at han ikkje kan klare seg heilt utan teknologiske hjelpemiddel. Sjølv har han klart å byggje ein ny engelsk idyll (eit pastoral), men ikkje alle kan gjere som han, og det er OK. Vi kan prøve å forme samfunnet vårt til noko lysare, meir anstendig og snillare, seier han, men andre løysingar enn at forbrukarane må lære seg å ete betre, kortreist (og dyrare) mat, har han stort sett ikkje.

Lyriske avsnitt

Rebanks er på sitt beste i dei lyriske avsnitta der han får fram gleda over nyplanta tre og hekkar med fuglekvitter og insektsumming; blomsterenger med brekande lamungar; livet i og langs buktande bekker som har fått att sitt naturlege lægje. Han gler seg over at borna, som kanskje skal vidareføre arven, har den same nærleiken til naturen og dyra.

Det er nok helst hyrdingdiktaren Rebanks som har fått engelske lesarar til å kalle boka «strålande vakker», med nokon rett. Og kanskje gjer det ikkje noko at han skriv som om ordet «pastoral» i den engelske tittelen berre tyder «det gode gjetarlivet», trass i at han har teke med i ordforklaringa at det tyder «a work of art portraying country life typically in a romanticized or idealized form for an urban audience». Av ein eller annan grunn har Hege Mehren, som elles har levert ei kompetent omsetjing, ikkje tatt med nett den setninga som gjer meg usikker på kva Rebanks eigentleg meiner.

Det gode livet på landet inneber hardt arbeid – ein gard på 75 hektar er knapt lønsam – men Rebanks er stolt over at han greier å betale rekningane og samstundes ta vare på naturen. Men rekningar må betalast, og diverre, seier han, må bønder som driv tradisjonelt, ha inntekter utanfrå.

Men er ikkje diverre eit litt rart ord i denne samanhengen? Den danske «bonderøven», Frank Erichsen, kan drive økologisk sjølvberging fordi han lèt seg fotfølgje av Danmarks Radios TV-kamera; Rebanks skriv bestseljarar om landskapet, dyra og menneska som står hjartet hans aller nærast. Og vi byfolk elskar dei begge.

Ragnhild Vindhol Nessheim

Ragnhild Vindhol Nessheim er pensjonert førsteamanuensis i britisk kulturkunnskap.