Noveller

Marit O. Kaldhol:

Enno var dei kroppar

Samlaget

Den polsk-tyske kritikaren Marcel Reich-Ranicki meinte at all god skjønnlitteratur eigentleg handlar om forfattaren sjølv, og det kan jo sjå ut som ei god avgrensing av relevant tematikk, hadde det berre ikkje vore for at forfattarar har så nyanserte personlegdomar at dei kan skriva alt mogleg om seg sjølv utan å lyga. Sanninga vert til medan ein skriv! I alle høve meiner mange at ein bør skriva om eitkvart ein har personleg kjennskap til. Men ein kan vel læra litt om sin eigen nyanserte personlegdom i det ukjende også.

Marit O. Kaldhol skriv i boka «enno var dei kroppar», der titlar og forfattarnamn står utan stor førebokstav, frå røynsler som få norske nordmenn frå Noreg har gjort seg. Her er ingen stadnamn å sjå, men me er truleg éin gong i regnskogen, andre gonger i flyktningleirar, eller på veg mot USA frå endå meir utrygge land, eller kasta i fengsel utan begripeleg årsak. Alle stader skriv Kaldhol utan introduksjon, alt er sansa i same stil, stundom naivt, alltid alvorleg og med ei underleg stille i tekstane, sjølv når dei skildrar dramatiske hendingar. Sentralt står personar som vantar tilknyting til eit fungerande samfunn. Ofte er det eit barn, og som regel er det lite som minner om sivilisasjon i miljøet den sansande forteljaren har hamna i, eller er på flukt til eller frå. Boka skildrar såleis heile tida folk som er lausrivne frå lov og rett, dei er mest tidlause, einskildindivid utan tryggingsnett og ankerfeste av noko slag, kringsette av fiendar og andre trugsmål, eller plasserte i situasjonar som andre kontrollerer.

Helvete er dei andre, som det heiter hjå Sartre, men dei andre i tekstane til Kaldhol er like namnlause som dei fleste hovudpersonane, nokre av dei er utøvarar av og representantar for makt, medan synsvinkelen ligg hjå dei maktlause, som sjeldan protesterer nemnande mot makta.

Dei sporadiske førekomstane av motstand og uvilje har helst horisontal utbreiing mellom dei ressurslause, og ikkje vertikalt mot personar og strukturar som er årsak til stoda. I det oppløyste samfunnet ser ein såleis eit døme på det som Plautus skreiv om mennesket som ein ulv mot mennesket, «homo homini lupus», ei utsegn som har vore drøfta i fleire tusen år, med gode og dårlege argument for og imot, helst mellom slike som ikkje hadde for mange personlege røynsler som bakgrunn for synspunktet sitt. Somme hevda at mennesket heller er ein gud for mennesket, og filosofen Hobbes meinte at båe partar har rett, som einskildborgarar set me pris på dei som lever ikring oss på same vilkår, medan me ser med skepsis på andre kulturar. I alt dette held eg ein knapp på Kaldhol, for i ruinane og mellom dei utarma som ikkje har nokon sosial funksjon, av di det ikkje finst ein samanheng å fungera i, har den einskilde nok med å halda liv i seg frå dag til dag. Det einaste som truleg kan samla dei lausrivne, er opposisjon mot ein heilt tydeleg definert, nærverande og absolutt livsfarleg fiende. Kaldhol nemner ikkje noko av dette, ho har gjort det til oppgåva si å skildra kvardagane til dei som har korkje personleg fridom eller medlemsskap i ei velordna eining. Så kan lesaren heller tenkja sitt, og læra litt om seg sjølv andsynes slikt han eller ho vonleg aldri kjem til å oppleva. Kaldhol har gjort det for oss, i fiksjons form, og ho har gjort det overtydande.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid