Memoarar

Annie Ernaux:

Far

En kvinne

Omsett av Sissel Lie (Far) og Henninge Margrethe Solberg (En kvinne)
Gyldendal

Franske Annie Ernaux har hatt suksess i Noreg den siste tida. I vinter gav Gyldendal ut dei to portretta av foreldra som ho skreiv på 1980-talet, i eitt band. Som dei andre bøkene som har kome nyleg, er tekstene i ein sjanger Ernaux sjølv kallar «upersonleg sjølvbiografi».

En kvinne handlar mykje om relasjonen mellom mor og dotter, medan Far handlar meir om faren sjølv og samfunnet rundt. Kanskje burde Far ha heitt «Ein mann» og En kvinne «Mor»? Men titlane er sjølvsagt rette: En kvinne handlar ikkje berre om mora, men om dei særlege rammene som set grenser for kvinneliv generelt, og spesielt i den tida og på den staden mora vaks opp. Far heiter dessutan La Place på fransk – altså «staden». Eit viktig tema er korleis den staden ein kjem frå, i vid forstand, ofte bestemmer heile livet. Særleg gjeld nok det for ein som blir fødd inn i fattigdom.

Det individuelle

Ernaux’ siktemål er nemleg minst like mykje å fortelje om eit samfunn, og særleg klasseskilja i eit samfunn, som å skildre to individ. Ho vil gjere vilkåra som definerer livet deira, tydelege for oss. Slik viser ho respekt for livet til foreldra og for generasjonane før dei.

I Far set ho ord på eigen poetikk, den einaste ho finn mogleg på dette sjølvsagt veldig kjenslevare stoffet: «For å fortelle om et liv underlagt nødvendighetens lov har jeg ikke rett til å innta kunstnerens holdning, heller ikke til å forsøke å lage noe ’spennende’ eller ’rørende’».

I staden samlar ho orda, rørslene og hendingane som var viktige i livet til faren, i ein heilt «flat skrivemåte». Ingen ordbilete eller poetiske smykke her, berre skildringar av den konkrete kvardagen til desse to som slit og trassar seg opp frå lågare arbeidarklasse – gjennom to verdskrigar – og fram til eit usikkert lågare middelklassetilvære som butikk- og kaféeigarar. Heile tida balanserer dei hårfint på kanten, i fare for å ramle tilbake i det dei kom frå.

Det står vel så mykje respekt av desse klassereisene som av den som einebarnet Annie Ernaux har gjort. Ho vart heia fram av dei to som elska henne, og som så gjerne ville at ho skulle «bli til noko», trass i at det heitte «du skal ikkje tru du er noko» der dei kom frå.

Ei smerte utan namn

Kjærleiken og respekten mellom henne og foreldra skin gjennom i skildringane, som ei smerte utan namn. Smertefullt er det fordi kjærleiken er blanda med skam og med avstand. Foreldra er stolte av dottera som blir lektor, blir gifta inn i borgarskapet, blir forfattar. Samstundes blir ho, den kjæraste, ein framand.

For det er ein avgrunn mellom livet til Ernaux og det foreldra kom frå. Besteforeldra budde i hus med stråtak og jordgolv, og det var meir regelen enn unnataket at ein var analfabet. Frigjeringa frå foreldra sitt åk (også bokstaveleg tala, faren arbeidde som lausarbeidar i jordbruket frå han var tolv år) blir å kappe banda som bind ho til dei. Å gjere ei så radikal reise kan innebere at det blir vanskeleg å erkjenne at banda bakover i det heile har eksistert. Ektemannen hennar vil ikkje vere med på besøk til svigerforeldra av di han ikkje kan ha «ein åndfull samtale» med dei. Slik blir Annie fanga mellom kjærleiken til foreldra og skamma over at dei er dei dei er.

Når ho skriv minneskriftene, har det gått mange år sidan oppveksten. Ho har den avstanden som skal til for å sjå det heile og nedfelle det i denne veldige transparente prosaen. Det er, som ho sjølv skriv, som «å elske på avstand».

Båe omsetjingane er særs gode og presise.

Hilde Vesaas  

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.