Roman

Monika Helfer:

Pakk

Omsett av Ute Neumann
Solum Bokvennen

Austerrikske Monika Helfer har skrive jamt og trutt sidan 1970-talet, men først i ein alder av 73 blir ho presentert på norsk med den episodiske romanen Pakk, som kom på tysk i fjor og toppa salslistene både i Tyskland og i Austerrike.

Ho må ha treft ein nerve hos lesarane, noko som kan ha med det litterære grepet å gjere, der ho blandar fiksjon og sjølvbiografi og lar det heile stå fram som ei familiehistorie som startar under første verdskrigen og strekkjer seg gjennom heile 1900-talet og litt inn på 2000-talet, komprimert til 154 sider.

Bygdeslarv

Ho tar utgangspunkt i besteforeldra Josef og Maria (!) Moosbrugger og dei sju barna dei fekk. Den eine dottera, Margarethe eller Grete, nummer fem i rekka, er mor til forfattaren, født under krigen mens faren låg ved fronten i fjellområda i Nord-Italia.

Dette er nok til at bygdeslarven går, for Maria er usedvanleg vakker og omsverma, og når mannen er borte, dukkar det først opp ein kar frå Hannover, Georg, deretter ordføraren som har avtalt med Josef å passe på Maria, noko han tar vel bokstaveleg. Dermed blir farskapet trekt i tvil, og ein ufordrageleg prest grip høvet til å snakke moral frå preikestolen, temmeleg høgrøysta, sidan familien høyrer til pakket i bygda.

Namnet pakk kjem frå familien til Josef, som i generasjonar har vore «lastebærere» eller lausarbeidarar «som dro fra gård til gård og spurte om arbeid og om sommeren bar mer enn mannshøye høyballer inn på låven til bonden, det var den laveste av alle poster, lavere enn drengen».

Samtidig peiker den tyske tittelen på romanen, Die Bagage, mot den bagasjen Helfer sjølv har med seg frå denne familien.

Avvising

Mor til Monika Helfer døyr tidleg; Katharina eller tante Kathe må ta vare på dei fire barna hennar, og det er gjennom tante Kathe på sine eldre dagar at familiehistoria kjem fram og finn ei episodisk og ukronologisk form med særleg vekt på krigsåra i den vesle fjellandsbyen der familien Moosbrugger budde, inst inne i dalen, under skuggen frå fjellet, utan innlagt vatn eller elektrisk straum som var vanleg nede i landsbyen.

Det var eit hardt liv, men samtidig var det eit samhald i familien der dei eldste tok vare på dei yngste, og der sønene passa på mora slik at friarane ikkje slapp til. Likevel trur ikkje Josef at han er far til Margarethe når han kjem heim frå krigen. Han avviser henne totalt, og sjølv om han slår dei andre barna sine, slår han aldri Margarethe, ho finst ikkje til i hans verd, og han snakkar aldri til henne så lenge han lever.

Begge dei store krigane i førre hundreåret har sett djupe spor i små lokalsamfunn, her i landet og enda meir på kontinentet, og Monika Helfer greier på ein forsiktig, men høgst truverdig måte å rekonstruere dei spora første verdskrigen etterlét seg i ein avsides fjellandsby i det sørvestlege Austerrike.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.