JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Raud rose og svart tragedie

Boka om Rosa Luxemburg er svært komprimert, men dei to forfattarane gir
eit godt bilete av eit tragisk liv.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen

Foto: Ap / NTB scanpix

Foto: Ap / NTB scanpix

3358
20190201
3358
20190201

Biografi

Ellen Engelstad og Mímir Kristjánsson:

Rosa Luxemburg – En biografi

Forlaget Manifest

Til hundreårsdagen for det brutale drapet på Rosa Luxemburg no i januar har Ellen Engelstad og Mímir Kristjánsson gitt ut ein kort biografi om den jødiske marxisten frå det som i dag er Polen. Dei samanfattar ettermælet slik det har prega mykje av moderne marxistisk debatt, spesielt etter at sovjetsystemet fann døden der Leo Trotskij såg framtida for kapitalismen: på historias skraphaug.

Som kvinne og som jøde ville den skarpe teoretikaren ha hatt rikeleg med handikap om ho ikkje også i tillegg hadde vore halt. Det heldt henne ikkje tilbake, og så tidleg som i 1918 skreiv ho kritisk om politikken dei nye makthavarane i Russland slo inn på: I likskap med Bertrand Russell såg ho klårt dei farlege diktatoriske tendensane hos bolsjevikane, spesielt hos Lenin. Det førte med seg at skriftene og synspunkta hennar ikkje kunne nemnast, langt mindre verta diskuterte, i Stalins, Khrusjtsjovs eller Brezjnevs sovjetstat.

Dogme

Den setninga som lever etter henne, køyrer ei lanse rett i kjernen av den leninistiske partidisiplinen: «Fridom er alltid fridom for dei som tenkjer annleis.» Still ikkje spørsmål, og slett ikkje ved dei marxistiske dogma, er Lenins variant. Det var parole også i den norske Mot Dag-rørsla. I ei gravtale for Johan Vogt – legendarisk for oss som var i gravferda i 1991 – sa Trygve Bull at han som ung motdagist fekk høyra at Johan Vogt var ein mann som ikkje var til å lita på.

– Eg var sjokkert, sa Bull.

Johan Vogt, ein av våre fremste, og så skulle han ikkje vera påliteleg? Seinare forstod eg at Hans Heiberg, som gav meg åtvaringa, på sitt vis hadde rett. For Johan Vogt stilte spørsmål ved dogma.

Problemet var noko av det same for Rosa Luxemburg. Ho godtok ikkje alt som Marx og Engels hadde sagt og skrive. Ikkje berre var det ideologisk gale å føra seg slik. Taktisk var det enda meir klanderverdig; det kunne gi motstandarane ammunisjon.

Drepen

15. januar 1919 vart Rosa Luxemburg og Karl Liebknecht teke «i forvaring» av tyske frikorps, grupper som etter kvart skaffa medlemer til nazistiske kampgrupper. Ho vart slegen ned av Otto Runge, som propagandaminister Joseph Goebbels seinare skulle rosa for denne bragda. Ho vart kasta i elva i Berlin. Liket vart ikkje funne før fire månader hadde gått.

Engelstad og Kristjánsson brukar den siste delen av boka til å drøfta kva som kunne ha hendt om Rosa Luxemburg hadde fått leva vidare, og om dei meir demokratiske av ideane hennar hadde vorte omsette til røyndom i ein marxistisk stat. Som teori er det interessant nok, men metoden har minst to defektar: Historie skal helst kasta lys over det som hende, og marxistar er heilt utan konkurranse i slike intellektuelle øvingar.

Mot brutaliteten og kaoset som sette preg på Tyskland etter nederlaget i den første verdskrigen, kom også Rosa Luxemburg til kort. Det kosta henne livet. Det gjekk same vegen med det vakre sitatet om fridom til å tenkja annleis. Det kosta svært mange millionar menneske livet.

Per Egil Hegge

Per Egil Hegge er tidlegare redaktør i Aftenposten, kommentator og fast skribent i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Biografi

Ellen Engelstad og Mímir Kristjánsson:

Rosa Luxemburg – En biografi

Forlaget Manifest

Til hundreårsdagen for det brutale drapet på Rosa Luxemburg no i januar har Ellen Engelstad og Mímir Kristjánsson gitt ut ein kort biografi om den jødiske marxisten frå det som i dag er Polen. Dei samanfattar ettermælet slik det har prega mykje av moderne marxistisk debatt, spesielt etter at sovjetsystemet fann døden der Leo Trotskij såg framtida for kapitalismen: på historias skraphaug.

Som kvinne og som jøde ville den skarpe teoretikaren ha hatt rikeleg med handikap om ho ikkje også i tillegg hadde vore halt. Det heldt henne ikkje tilbake, og så tidleg som i 1918 skreiv ho kritisk om politikken dei nye makthavarane i Russland slo inn på: I likskap med Bertrand Russell såg ho klårt dei farlege diktatoriske tendensane hos bolsjevikane, spesielt hos Lenin. Det førte med seg at skriftene og synspunkta hennar ikkje kunne nemnast, langt mindre verta diskuterte, i Stalins, Khrusjtsjovs eller Brezjnevs sovjetstat.

Dogme

Den setninga som lever etter henne, køyrer ei lanse rett i kjernen av den leninistiske partidisiplinen: «Fridom er alltid fridom for dei som tenkjer annleis.» Still ikkje spørsmål, og slett ikkje ved dei marxistiske dogma, er Lenins variant. Det var parole også i den norske Mot Dag-rørsla. I ei gravtale for Johan Vogt – legendarisk for oss som var i gravferda i 1991 – sa Trygve Bull at han som ung motdagist fekk høyra at Johan Vogt var ein mann som ikkje var til å lita på.

– Eg var sjokkert, sa Bull.

Johan Vogt, ein av våre fremste, og så skulle han ikkje vera påliteleg? Seinare forstod eg at Hans Heiberg, som gav meg åtvaringa, på sitt vis hadde rett. For Johan Vogt stilte spørsmål ved dogma.

Problemet var noko av det same for Rosa Luxemburg. Ho godtok ikkje alt som Marx og Engels hadde sagt og skrive. Ikkje berre var det ideologisk gale å føra seg slik. Taktisk var det enda meir klanderverdig; det kunne gi motstandarane ammunisjon.

Drepen

15. januar 1919 vart Rosa Luxemburg og Karl Liebknecht teke «i forvaring» av tyske frikorps, grupper som etter kvart skaffa medlemer til nazistiske kampgrupper. Ho vart slegen ned av Otto Runge, som propagandaminister Joseph Goebbels seinare skulle rosa for denne bragda. Ho vart kasta i elva i Berlin. Liket vart ikkje funne før fire månader hadde gått.

Engelstad og Kristjánsson brukar den siste delen av boka til å drøfta kva som kunne ha hendt om Rosa Luxemburg hadde fått leva vidare, og om dei meir demokratiske av ideane hennar hadde vorte omsette til røyndom i ein marxistisk stat. Som teori er det interessant nok, men metoden har minst to defektar: Historie skal helst kasta lys over det som hende, og marxistar er heilt utan konkurranse i slike intellektuelle øvingar.

Mot brutaliteten og kaoset som sette preg på Tyskland etter nederlaget i den første verdskrigen, kom også Rosa Luxemburg til kort. Det kosta henne livet. Det gjekk same vegen med det vakre sitatet om fridom til å tenkja annleis. Det kosta svært mange millionar menneske livet.

Per Egil Hegge

Per Egil Hegge er tidlegare redaktør i Aftenposten, kommentator og fast skribent i Dag og Tid.

Rosa Luxemburg godtok ikkje alt som Marx og Engels hadde sagt og skrive.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis