Memoarar

Rachel Cusk:

Etterspill. Om ekteskap og separasjon

Omsett av Agnete Øye
Gyldendal

Omriss-trilogien gjorde Rachel Cusk til eit stort internasjonalt forfattarnamn. Etterspill. Om ekteskap og separasjon skreiv ho før trilogien, og temaet er mykje det same: Korleis kan ein pusle livet på plass att etter at eit samlivsbrot har sprengt det i småbitar?

Den glasklare prosaen som prega trilogien, var ikkje heilt utvikla då Cusk skreiv Etterspill, og boka held berre innimellom det skyhøge nivået som gjorde trilogien så vidgjeten. Etterspill er ein råare og sintare prosa, intense kjensler formidla med eit sterkt trykk. Forfattaren går tett på sine eigne sårflater, det er nesten så lesaren kan kjenne blodsmaken. Dette er ingen roman. Cusk er heilt open om at det er hennar eigen skilsmisse frå fotografen Adrian Clarke ho skriv om. Dei har to døtrer saman.

Rått raseri

Skilsmisser er for lengst blitt noko heilt daglegdags. Sidan det er så vanleg, kan det verke som ei erfaring folk lett børstar av seg før dei går vidare. I vår tid, med klokkartru på framsteg og frigjering, blir det også ei forventing. Cusk viser oss at kvar og ein som går gjennom dette, får tilværet skaka i grunnvollane og blir kasta ut i eit ukjent og veglaust land. «Det jeg føler, er at jeg har hoppet ut fra en stor høyde fordi jeg trodde jeg kunne fly, og at jeg etter noen virvlende øyeblikk har skjønt at jeg bare faller.»

Cusk ser at skilsmissa rammar døtrene hardt, men strevar med å vere ein god og ansvarleg vaksen. Korleis halde fram med å vere ein autoritet når ein har mista seg sjølv? Korleis unngå at barna blir ein spegel for den frykta og sorga ein sjølv kjenner?

Ho sluttar å ete, blir mindre, blir sjølv som eit barn. Svolten gir ei slags frydefull pine, han har ein glamour ved seg som ho ikkje vil øydeleggje med matinntak.

Cusk viser mykje til klassiske mytar og drama, særleg den greske Orestien frå det femte hundreåret før Kristus. Ved å trekkje inn slike eldgamle tekstar gjennomsyra av kompromisslause lover for hemn, drap og offer, syner Cusk kor stort eit drama ei skilsmisse er, og kva det impliserer for den einskilde. Ho samanliknar seg sjølv med ein såra soldat, knapt komen ut av krigen, med blod på hendene og hemnlysta brennande i hjartet. Når det gjeld barna som blir ofra, trekkjer ho ei line til myten om Abraham og Isak. Ho kunne med fordel ha skore litt ned på desse parallellane, som ikkje alltid er greie å følgje, og som får stor plass i teksten.

Tenkjande skrift

Cusk vil ha barna. Ho seier rett ut at dei «tilhøyrer henne», trass i at det er mannen som har vore heime med dei. Kan ho då kalle seg feminist? Ho kjenner korleis dei biologiske og dei intellektuelle behova stangar mot kvarandre. Slik skriv ho seg òg inn i store og viktige tema, og kvinneperspektivet er ein raud tråd.

Rachel Cusk blir ofte samanlikna med Karl Ove Knausgård. Som Knausgård lagar Cusk stor litteratur av sjølvutlevering. Båe har òg ei forbløffande evne og ikkje minst vilje til å tenkje gjennom skrift og finne eit språk for livsvilkåra dei lever under. Men Cusks bøker er smale i formatet, og grunnkjensla hennar – i alle fall i denne boka – er raseri, ikkje skamkjensle som hos Knausgård. Cusk går heller ikkje like langt når det gjeld å utlevere andre verkelege personar.

Styrken til Etterspill er at boka syner fram kor djup ei rivne eit samlivsbrot kan lage i eit liv og i ein familie.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor, forfattar
og fast skribent for Dag og Tid.