Roman

Gøhril Gabrielsen:

Mellom nord og natt

Aschehoug

Gøhril Gabrielsen viste alt i debuten i 2006 at ho hadde ting på stell, og dei fem andre romanane hennar styrker dette inntrykket, noko som også kjem til uttrykk i fleire litterære prisar og omsetjingar til engelsk, tysk og spansk. Derfor er det med forventning ein gir seg i kast med den siste romanen, Mellom nord og natt.

I den førre romanen, Ankomst (2017), blanda Gabrielsen fortid og notid i parallelle tidsplan på ein måte som skapte uhygge og ei krypande spenning, og det er dette grepet ho fører vidare i Mellom nord og natt med den skilnaden at her blir fiksjonen underordna det faktiske.

Parallelt univers

Det faktiske er Edith Södergrans liv og dikting med særleg vekt på skoletida i St. Petersburg, forholdet til den ambisiøse mora Helena Södergran og til fostersøstera Singa, ei fattig, foreldrelaus jente frå Raivola i Karelen, der familien Södergran bur om sommaren. Ho finn seg ikkje til rette som selskapsbarn i familien.

Opp mot dette får vi ei notidig historie med ein kvinneleg eg-forteljar som plasserer sitt eige liv i eit parallelt univers. Det som hende i St. Petersburg rundt 1905, gjentar seg i livet til forteljaren med forholdet mellom mor og dotter som det omdreiingspunktet alt sirklar kring, og som held romanen saman.

Det handlar om å ta styring over livet til andre. Helena Södergran lever gjennom dottera, og når Edith døyr av tuberkulose i 1923, 31 år gammal, blir det mora sin misjon å ta vare på ettermælet og redigere bort det som ikkje passar inn. Det som ikkje passar inn, er at Singa rømmer frå huset og kastar seg framfor toget. I Helena Södergrans borgarlege univers blir dette eit tabu, noko unemneleg, og i ettertid er det knapt nok nemnt i biografiar over Edith Södergran.

Eg-forteljaren har dottera Lu som ho vil verne mot den vanskelege verda. Lu blir sambuar med Tor, eit forhold som etter kvart blir klaustrofobisk, og det endar med at Tor rømmer frå Lu og tar livet sitt. Eg-forteljaren er ikkje utan skuld i at det endar slik, og Helena Södergran er heller ikkje utan skuld i at Singa tar livet av seg.

Djupt i sinnet

Gabrielsen borar alltid djupt i menneskesinnet, og teksten krinsar kring skuld og ansvar, fornuft og kjensler, anger og fråskriving av skuld, slik at ein får «forklaringer som er til å leve med», i ein tenkt dialog mellom eg-forteljaren og Helena Södergran. Samtidig har Gabrielsen eit utsøkt språk, nyansert og med naturskildringar mange kan misunne henne.

Bruken av levande eller døde modellar har alltid følgt skjønnlitteraturen. Gøhril Gabrielsen gjer det med respekt og pietet, sjølv om ho går tett på Helena Södergrans ønske om å halde fasaden.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.