Sakprosa

Jan Rabben:

Fuglar og dyr rundt huset i skogen

Harpiks forlag

Ein finn ikkje noko før ein kjem der det er, meinte Ivar Aasen. I boka Fuglar og dyr rundt huset i skogen lar Jan Rabben heller det som skal finnast, kome dit han er.

Den erfarne naturfotografen har i ei rad bøker vist fram fauna, flora og landskap frå ulike kantar av Vestlandet. Denne gongen held han seg heime. For huset i skogen er heimen til fotografen sjølv på Stord.

Det er med andre ord den nære naturen sin tur: Rabben peikar ut fugle- og dyreartane som ferdast nær huset. Og han kjem ekstra nær dei ved å sitte i skjul, studere dei og vente på den rette augeblinken til å få eit godt bilde.

Forstå meir

Tittelen tyder på eit jordnært verk. Men føreordet spenner opp eit vidt og mørkt bakteppe: Fuglebestandane i Europa har minka med 600 millionar individ sidan 1980. Det er noko «ein ikkje utan vidare legg merke til utan ein viss kunnskap», legg Rabben til.

Så gyv han laus på å gi oss nettopp kunnskap om artane han har tett innpå livet. Boka bør inspirere alle som vil forstå meir av det som rører seg utanfor stoveglaset eller hytteveggen. Og den som har ein naturfotograf i magen, kan plukke med seg gode råd.

Skogen til Rabben ligg altså på ei øy i vest. Det hindrar ikkje at lesarar over heile landet vil finne mykje å kjenne att i boka. Her er vidt utbreidde kjenningar som kjøtmeis og gråtrast, meir eksklusive saker som stillits og nøttekråke – og ein vestlandsspesialitet som kvitryggspetten.

Gjestelista til Rabben er imponerande. Over boksidene fyk alt frå ugler og haukar til spettar og sporvefuglar. Og inn i hagen vandrar det dyr, frå dei heilt store til dei heilt små. Vi får helse på tilfeldige gjester og ei padde med fast plass under steinhella.

Spennvidda vitnar om at skogen rundt huset er rik – og om at fotografen har rikeleg av sånt som ikkje er til sals i fotobutikken: tolmod, blikk, innsikt.

På lag

Rabben nøyer seg ikkje med å skilje mellom artane. Han har syn for individet: Den eine grønsisiken med dei ekstra sterke fargane. Ekornet som kan plukkast ut på det raude feltet på halen. Fuglekongen som viser seg å vere ein hann fordi det flammar i litt oransje oppå hovudet.

Det kjem godt fram at Rabben gjer mykje for å få dyra og fuglane nær seg. Han spelar på lag med dei ved å henge opp mengder av fuglekasser, legge ut det rette fôret og lage ein dam der dei kan drikke og bade.

Brorparten av boka er fylt av bilde, og dei held høg kvalitet. Motiva er herleg varierte. Her er vakre posørar i vårskogen, kamphanar på fuglebrettet og flittige foreldre med nøtter i nebbet. Det er liv og røre.

Rabben kan kunsten å ta framifrå bilde av småfuglar i flukt. Det er ikkje det enklaste ein kan gi seg i kast med. Han byr på praktiske og taktiske tips til den som vil våge seg på slikt.

Bilda får god plass på dei store sidene og er fint plasserte. Unntaket er ei nøtteskrike som har fått hovudet inn i bretten. Den mest underhaldande delen av boka er «Kampen om matfatet», der har bilda både drama og komikk.

Livfullt

Tekstane flyt lett og fint. Dei fleste kapitla tar føre seg ein fugle- eller dyreart. Forfattaren fortel levande om kva han har lært ved å observere artane, om kva dei likar å ete, og om korleis han går fram for å fotografere dei.

Perspektivet er nært, men ikkje nærsynt. Rabben flettar inn fagkunnskap og set husvenene sine inn i den store samanhengen.

Sjølv registeret bak i boka nyttar han til å opplyse lesaren. Saman med fuglenamna står det ikkje berre sidetal. Det står også tal på kor mange hekkande par Noreg har av artane. Rettare sagt: Kor mange par vi hadde då tala blei rekna ut i 2015. Fleire artar har blitt merkbart sjeldnare sidan då.

Dermed avsluttar han boka der han byrja: med å minne om at det går nedover med naturen. Men verket er ein opptur. Rabben gir eit livfullt bilde av rikdomen i nærmiljøet. Slik viser han oss noko av alt det som står på spel i naturkrisa.

Svein Arne Orvik

Svein Arne Orvik er hobbyornitolog.