Roman

Ngugi Wa Thiong’o:

Ikke gråt, barnet mitt

Omsett og med forord av
Reidulf Molvær
Solum Bokvennen

Tolkinga av ei hending får tidt status som faktum, til ein får eit anna perspektiv og oppdagar at ulike perspektiv er moglege. I romanen Ikke gråt, barnet mitt frå 1964 av den kenyanske forfattaren Ngugi Wa Thiong’o får lesaren stundom sjå glimt av dei to verdskrigane frå austafrikansk synsvinkel, og tolkingane ein gjer frå den sida, er like sanne som dei autoriserte i den såkalla vestlege verda.

Kenyanarar som tenestegjorde for Storbritannia i andre verdskrigen, kom heim til eit land der jorda deira var kverrsett av kvite nybyggjarar. Slik var det til dømes for mannen Ngotho i denne romanen, han mista ein son i krigen, og jorda han ein gong åtte, gjekk til briten Howlands, ein mann som helst berre vil driva garden, men som mot slutten av romanen syner seg som ein nådelaus torturist.

Opprør

Ngotho har fleire søner, og det er den yngste, Njoroge, som står sentralt i teksten. Han veks opp på femtitalet, medan Mau Mau-opprøret veks fram i Kenya. For den unge Njoroge er det ikkje slike store saker som får mest merksemd. Derimot skal han få byrja på skulen, noko som ikkje er sjølvsagt. Han skal også få skjorte og bukse, og alt tykkjest gildt og godt.

Staden der han bur, er ein liten landsby, men også ein liten landsby er ein del av verda, og meldingar om kva som går føre seg elles i Kenya, når litt etter litt landsbyfolket. Det er tale om ein streik, at alle kenyanarar, slavar i eige land, skal streika i opprør mot det britiske herrefolket og regjeringa.

Ngotho, som er i teneste hjå Howlands, kjem uforvarande til å verta synleg som lokal representant for opprøret, i konflikt med den like lokale quislingen, den rike bonden Jacobo. Streiken er mislukka, og Ngotho vert avsett av Howlands.

Åra går, Njoroge er flink på skulen, og då han kjem inn på vidaregåande skule, er det ei storhending som heile landsbyen gleder seg over. Men opprøret er i utvikling, og private konfliktar veks til politisk strid. Folk hamnar i fangeleirar utan eigentleg årsak, valden grip om seg, drap vert daglegdags. Og samstundes skal ein no leva frå dag til dag, somme i von om framhald av det som var nokre få år tidlegare, andre med eit brennande ynske om fridom.

Utvikling

Men Ngugi Wa Thiong’o syner at det også finst andre synspunkt, og det er nett der han løfter både denne boka og andre eg har lese av han: Skurkane er ikkje berre skurkar, heltane slett ikkje berre heltar. Ein eldre bror av Njoroge, Boro, er med i opprørsrørsla, men han har ikkje nokon illusjon om at alt nokon gong vil verta bra. Attom dette kan ein ane ei kjensle av at omgrep som folket og nasjonen ikkje er røynlege, eller representerer noko røynleg, og at dette er generelt, like mykje i Noreg som i Kenya.

Fleire av personane i boka vert skildra frå innsida, og forfattaren er ein meister når det gjeld å få fram det særeigne hjå kvar einskild utan å ty til store fakter. Når Howlands tenkjer på seg og sitt, er det med ei plausibel blanding av observasjonar og minne, men heller få voner. Njoroge er på si side i det nære og det fjerne på same tid, meir optimistisk i byrjinga av boka enn mot slutten. Han har med andre ord utvikla seg, og utvikling er sjeldan avvikling av det innvikla.

Kort og godt er dette ein sterk roman som held seg til det kvardagslege perspektivet, medan periferien rasar.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.