Essay

Anne Karin Fonneland:

Olav H. Hauge og trea. Om å sjå naturen – og klimakrisa no!

Efrem forlag

Anne Karin Fonneland har kome med essaysamlinga Olav H Hauge og trea. Om å sjå naturen – og klimakrisa no! Tidlegare har Fonneland gitt ut fem diktsamlingar, ein roman og bøker for barn. I essaysamlinga skriv ho om emne som opptek henne, nemleg naturen, klimakrisa og Olav H. Hauge. Med boka skriv ho seg inn i ein nynorsk essaytradisjon av forfattarar som Garborg, Økland, Fløgstad og Fosse.

Essayet som hybrid

Eit essay kan definerast som ein kort tekst på prosa, der det subjektive preget er meir vesentleg enn den saklege handsaminga av emnet. Essayisten er søkjande og nysgjerrig og kjem gjerne fram med nye spørsmål.

Somme vil hevda at essayet ligg mellom fiksjon og sakprosa. Ein snakkar gjerne om formelle og uformelle eller personlege essay. Det formelle essayet diskuterer ei sak, eit emne, medan det uformelle essayet er meir personleg og fabulerande. I denne essaysamlinga klarer Fonneland å kombinera dei to typane. Ein del essay omhandlar konstateringar av klimakrisa både lokalt og internasjonalt, medan i andre tekstar reflekterer forfattaren omkring naturen, litteraturen og det menneskelege. Framstillinga hennar syner litterære kvalitetar i språket ved bruk av litterære verkemiddel som intertekstualitet. Fonneland går i dialog med og brukar dikt og dagboksnotat av Hauge (og eigne tidlegare tekstar) i diskursen som støtte for sitt eige syn.

Boka til Fonneland inneheld 16 korte essay. Eller utgjer heile tekstkorpuset eitt essay? Teksten, eller tekstane, kan nemleg lesast som eitt essay strukturert som eit tre med stamme og greiner. I grunnstamma får essayet rot i fortida gjennom mytar frå antikken, norrøn tid og Bibelen. Teksten vandrar frå grein til grein og handlar om fruktdyrking, jordbruk, skogbruk til kunnskap om bruk av trea.

Tekstane har ein tematisk samanheng ved at poesien, omgjevnaden og landskapet er med heile tida. Essayet har òg ein sirkelkomposisjon ved at den første og siste teksten er knytte saman. Heile teksten kan òg lesast, som Fonneland sjølv skriv, som «ei forteljing om å høyra til i ein kultur og i ei natur». Lese slik vert teksten ei forteljing om hennar eige forhold til naturen, klimakrisa, tre og Olav H. Hauge.

Tre og poesi

Tre og poesi er sentrale emne i teksten. Fonneland syner til treets symbol- og funksjonsverdi gjennom tidene. Vidare syner ho kor avhengig mennesket er av naturen som kjelde til inspirasjon, kreativitet og rekreasjon, og samstundes kor prisgitt naturen er mennesket.

I dei tekstane som handlar om klimakrisa i verda i dag, støttar ho seg til brei lesing av filosofar og internasjonale forskarar. Her vert Fonneland personleg og har ein bodskap å koma med; noko må gjerast med klimakrisa før det vert for seint. Ho vil ha det normalt, seier ho ein stad, og ho legg til at ho føler meir og meir ubehag.

Dei beste og mest interessante tekstane i samlinga er etter mitt syn dei litterære. Her finn ho fram til dikt og dagboksnotat av Olav H. Hauge for å «syna fram tankar frå Hauge som eg meiner er nyttige i vår tid med klimakrise». I nærlesing av dagbøkene og dikt av Hauge finn ho tankar som passar inn i dette perspektivet.

I fleire av tekstane siterer ho Hauge-dikt og utdrag frå dagbøkene hans og kjem med innsiktsfulle kommentarar til desse. Fonneland syner at treet er eit gjennomgåande motiv hjå Hauge, og at han var meir oppteken av naturen og klimaet enn vi hittil har trudd. Slik sett utvidar Fonneland kunnskapen vår om tekstane til lyrikaren frå Ulvik.

Arne Sunde

Arne Sunde er norsklektor.