Roman

Maren Uthaug:

11 %

Omsett av Ingvild Holvik
Samlaget

Menn er altfor farlege til å gå fritt omkring. Den tida dei gjorde det, var dei nær ved å øydelegge verda. Dei drap, valdtok, starta krigar, øydela naturen. Det er det fryktelege testosteronet som gjer mennene så farlege. Først då kvinnene overtok makta gjennom «evolusjonen», kom verda på rett kjøl. Ved å halde mennene (eller «hannane», som dei heiter her, for dei er jo ikkje eigentlege menneske) innesperra i eigne fangeleirar eller «senter» for reproduksjon, er verda trygg.

11 prosent er den delen menn som trengst for å oppretthalde menneskeætta utan innavl. Når ei kvinne blir gravid, er det soleklart at ho vonar å føde eit barn, og ikkje ein hann!

Velkommen til Uthaugs matriarkat, eit godt stykke inn i ei tenkt framtid.

Mensblod og gotikk

Romanen har fire forteljarar, fire kvinner som får livet sitt innvove i kvarandre. Ho som fører oss inn i dette merkverdige universet, og som er den lesaren blir best kjend med, er heksa Medea. Heksene har ikkje, som ein kanskje skulle tru i eit matriarkat, nokon høg status. Dei lever i fattigdom og litt på sida av samfunnet. Dei er nokså aleine om standpunktet om at også «hannar» er menneske, at dei har kjensler. Hos dei rike, kristne prestane – som altså også berre er kvinner; dei dyrkar «Modera» – møter heksene forakt. Heksene har likevel ei attraktiv vare som prestane kjøpar frå dei: slangar som blir brukte i gudstenesta.

Medea er jo kjend som barnemordar frå tragedien til Euripides. Men om ein går til eldre mytar om henne, finn vi slangemotivet. Slangar vart haldne som husdyr i landområdet Medea kjem frå, og hadde ikkje den vondskapen knytt til seg som dei seinare fekk i den kristne tradisjonen. Medea i 11 % er fredsæl, ho deggar for rottesnokane sine som ho alar opp til sal, og aller kjærast er ein diger pytonslange. Ho livnærer seg også med kaker av menstruasjonsblod som ei «mannekvinne» kjøper for å gjere seg attraktiv. Dei er prostituerte kvinner med påsydde penisar som tilbyr sine tenester til dei som treng eit mannleg lem for å bli tilfredsstilte seksuelt.

Medea bur saman med to andre kvinner i ein ruin av eit kloster. Der er òg ein fjerde bebuar, ein farleg løyndom: ein gut på sju år som kvinnene har tatt vare på sidan han vart fødd. Dei er glade i han, men veit at han er ei udetonert bombe – på fleire måtar. Når vil testosteronet gjere han uregjerleg? Om han blir oppdaga, er livet hans over, han vil ende på eit senter med ei framtid som avlsokse, og kvinnene vil få si straff. Denne løyndomen blir navet som forteljinga spinn rundt.

Førelegg

11 % har trekk frå den gotiske romanen, med overgrodde ruinar, mørke kjellarar og menneske som lever skuggefulle og løyndomsfulle liv. Men Uthaugs roman er meir humoristisk og sprelsk. Det sterkt komiske tilsnittet set nok den satiriske brodden litt på spel utetter i romanen. På den andre sida gjer det boka lett og underhaldande å lese. Ho har mykje til felles med andre tekstar som kritiserer samfunnstrekk og spesielt kjønnsspørsmål ved å stille det vande på hovudet. Eit godt norsk døme er Gerd Brantenbergs Egalias døtre.

Romanen blir omtala som ein «skrekkvisjon». Mennene i soga lever i eit helvete. Men i den faktiske verda lever eit ukjent tal kvinner i tilsvarande skrekkelege tilhøve: utan fridom, som sex- og reproduksjonsslavar. Dei blir ikkje sette på som menneske som har rett på det same som gutar og menn.

Eg kan ikkje finne lyte ved Holviks omsetjing. Å overføre ein så sær tekst frå dansk til norsk kan ikkje ha vore det enklaste.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.