Sakprosa

Kadafi Zaman:

Den norske drømmen. Om bestefars Punjab, nyhetsjakt i farlig farvann og kjærligheten til landet vårt

Kagge Forlag

Sjølvbiografi? Memoarar? Erfaringsrefleksjonar? Essay som fylgjer skjemaet om at den som reiser, har noko å fortelje som vi kan reflektere over? Alt dette og meir til er boka til Kadafi Zaman. Sjangerblandinga er ikkje berre kledeleg og interessevekkjande, men produktiv, ho skaper kaleidoskopiske blikk som riv oss med i lesinga.

Du verda kor mange keisame sjølvbiografiar eg har lese; dette er snarare ei spenningsbok. Ho er oppbygd i akkurat rette porsjonar for at kvar historisk vurdering, kvar anekdote og kvart minne kjem til sin rett.

Ei mindre brautande bok om store ting har eg vel knappast lese. Zaman er nøgd med tilværet, han. Det var foreldra òg, dei slo seg til ro i Noreg, arbeidde hardt, fekk aldri stønad av noko slag og bygde eit tilvære for seg og borna – alt medan dei heldt kontakten med familien i Pakistan. Guten Kadafi hadde aldri vanskar med å rekne seg som nordmann og samstundes vere glad i arven frå Punjab, noko vi kjem nokså nært innpå med forteljinga om farfaren.

Spenningar

Like under overflata ligg der sjølvsagt store spenningar, som konflikten mellom indarar og pakistanarar etter krigshandlingane og fordrivingane av folkegrupper. Slike tilvisingar vert ikkje gjorde til ein personleg tragedie, men når vi nærast i forbifarten skjønar at indarar og pakistanarar han kjenner, har hatt gode relasjonar, skjønar vi også noko om haldninga til skrivaren så vel som måten han set pris på oppvokster og heimemiljø på – i Lier og andre stader. Han er stolt av Noreg, «verdens beste land», men skjemmest ikkje av familiebakgrunnen.

Boka sluttar derimot med raseriet og vonbrotet over dei tilstandane han møtte i Pakistan då han som TV 2-reporter vart arrestert i 2018 og kasta i ei illeluktande celle. Her gjorde cellekameratane det slike har gjort i uminnelege tider, og underheldt kvarandre med historier – og at Zaman har ei evne til å skape gode poeng ut or sogene sine, har boka då vist oss. Og trass i brotne ribbein finn ikkje den kvinnelege dommaren seg i fingerte skuldingar og gjev ordre om å lauslate den norske fangen.

Dei siste orda i boka er i takksemd til kona, Sadaf, for alt ho har gjort, og som er grunnen til at Zaman er der han er i dag. Når vi lèt att boka, skjønar vi at dette ikkje er ord i tomme lufta. Heile boka andar av takksemd – over familien, oppvoksteren, opplevingane, sjansane han fekk (skulle gjerne fått vite meir om livet i Stavanger Aftenblad, forresten), og, ikkje minst, livet som journalist.

Kontrastar

Det ser ut til at desse evinnelege norske spørsmåla (som ein visse andre stader i Europa reknar som frekke og indiskree) om kvar ein er ifrå, ikkje har sjenert Zaman. Tydelegvis er han mindre provosert enn eg sjølv er når eg får dei (det hender seg eg seier at «det har du verkeleg ikkje noko med»). Så dermed er det jo ein morosam episode at då han saman med Brynjar Meling sette seg i bilen i lag med mulla Krekar på Gardermoen for å lage intervju etter at Krekar hadde sete i varetekt i Nederland, kunne NTB rapportere at mullaen vart fylgd heim av ein slektning. Sidan det skal Kjetil Stormark berre ha omtala Zaman som «fetteren til Krekar».

Slike humoristiske stubbar dukkar gjerne opp som ein kontrast og som ein velviljeskapande overgang til langt meir grufulle hendingar, som «Monsterbølgen», som det påfylgjande kapitlet heiter. Her fylgjer vi det norske reportasjeteamet inn i eit uvegsamt og farleg område etter tsunamien i Indiahavet 26. desember 2004. Zaman får fram alvoret og uhyggja, men også noko som veg opp personleg, nemleg kameratskapen og den gjensidige tilliten som kollegaer utviklar i slike tilfelle.

Han går fleire gonger inn på dei gjensidig avhengige rollene i slike arbeidslag. Aldri vert slike forteljingar sentimentale, likevel, og Zaman sørgjer då også for å «nullstille» kjenslene ved å leggje inn morosame småstubbar. Som den om guteturen til London, idet vi går over til venskapen med Benazir Bhutto og refleksjonar knytte til kjønnsroller, politikk og personlege offer – som endar med tårene i sorga over drapet på Bhutto.

Tragediar

I dette partiet held forteljaren fast på den tragiske tråden. Vi får fylgje med på ferda til Tyrifjorden den 22. juli 2011, og med knappe ordelag og utan utmåling anar vi fælska også journalistane kjende. Samstundes som vi får kontant avvising av å spele terroristen sitt spel, i etterkant. Sidan møter vi helten Rafiq som åtte år seinare sette seg opp imot nynazisten Manshaus.

Dette gjev grunnlag for sindige, dels forundra refleksjonar over «De nye muslimene», dei som har sprengt seg inn i dei norske muslimske miljøa og søkjer å endre ideologien til separatisme og undergraving. Det er såleis også direkte opplysande når vi får innblikk i arbeidet krimreporteren Zaman gjorde med dei frykta og berykta pakistanske A- og B-gjengane i Oslo.

Boka er ei rik kjelde til ny forståing på mange måtar: kulturelt, yrkesetisk, sosialt, litterært. Ikkje minst i forståinga av korleis ein personlegdom kan vekse ut frå mange ulikearta inntrykk. Her er det gjort eit refleksjonsarbeid over mange, lange år, som finn uttrykk i desse godt samanskrudde anekdotane, just haldne saman av ein refleksjonstråd som aldri vert insisterande, aldri påtrengjande, men som gjev oss ettertanke. Denne boka er eit viktig tilskot til norsk sakprosa og kulturforståing. Klassifisering av sjangeren er mindre viktig enn kva skrivemåten har skapt for oss.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.