JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Ned med familien, staten og religionen

Surrealisten Leonora Carrington skriv med sus og smell.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Leonora Carrington voks opp i England, men enda opp i Mexico, der ho arbeidde som kunstnar.

Leonora Carrington voks opp i England, men enda opp i Mexico, der ho arbeidde som kunstnar.

Foto: Emerico Weiz

Leonora Carrington voks opp i England, men enda opp i Mexico, der ho arbeidde som kunstnar.

Leonora Carrington voks opp i England, men enda opp i Mexico, der ho arbeidde som kunstnar.

Foto: Emerico Weiz

3733
20220211
3733
20220211

Roman

Leonora Carrington:

Høyreluren

Omsett frå engelsk av Gunstein Bakke
Samlaget

Surrealistane er kanskje aller mest kjende som biletkunstnarar, men rørsla omfatta mange kunstuttrykk. Britisk-meksikanske Leonora Carrington er ei av ikkje så mange kvinner frå dette miljøet som er kjend for ettertida. Ho var skapande alt på 1930- og 40-talet, og heldt fram med å lage særmerkte bilete og skrifter heilt opp mot vår tid. (Som heltinna i Høyreluren vart ho langt over 90 år gamal.) Høyreluren vart skriven på 1950-talet, men endeleg utgitt i 1974.

Dette er ein tekst så full av overraskande vendingar og påhitt at han innimellom er noko krevjande å lese, men først og fremst er han morosam og djupt original.

Hoppla, vi lever

Historia byrjar nokolunde realistisk, men alt frå første side gir Carringtons forfriskande ukonvensjonelle innslag og livlege språkføring seg til kjenne. Ganske snart skal det ta heilt av. 92-årige britisk-fødde Marian bur litt på nåde hos sonen og familien hans i eit land som liknar på Mexico. Ho har ikkje så god kontakt med familien, dei ho er mest knytt til i heimen, er to kattar og ei høne.

Marians draum er ikkje så mykje å kome attende til Storbritannia som å reise til «Sameland». I ein visjon susar ho av garde i hundeslede over snøen. Av og til får ho brev og kort frå mor si som er langt over 100 år (nødvendigvis) og stadig på reise rundt i Europa. Alder er sjeldan noka hindring i dette universet, men Marian innrømmer at ho høyrer dårleg. Difor er det så fint at bestevenninna Carmella gir henne ein høyrelur i presang. Det er praktisk, men fører også til angst og uro: Ho tjuvlyttar på sonen og kona og oppdagar at dei vil tvinge henne inn på ein aldersheim.

Denne aldersheimen er likevel lysår frå slike heller gledeslause og nedstrippa institusjonar som vi plasserer våre gamle på i dag. Her bur rundt ti eldre kvinner – snart skal vi forresten sjå at ei av dei ikkje er kvinne – i kvar sin fantasifulle bustad inne i ein stor hage. Marian får tilhald i eit utkikstårn, medan dei andre bur i hus forma som flugesopp, iglo og så bortetter. Det er nesten som ein kardemommebypark for eldre menneske. Snart skal det likevel syne seg at her er slangar i paradiset. Aldersheimen blir driven av eit despotisk ektepar. Her må ein revolusjon til.

Transar, varulvar og andre adelege

I høgt tempo og med ei mengd referansar til kunst, historie og mytologi kulminerer forteljinga i ei blanding av klimatisk kollaps, syndflod og heksesabbat med positivt forteikn. Og frå dette kan ei ny verd stå fram? Den som les, får sjå.

Om ein ikkje får med seg alle referansane, er det ikkje så farleg. Høyreluren er så forfriskande fortald at ein for ei stund kjenner seg fri frå moralske og fornuftige lekkjer, nett slik surrealistane hadde som målsetjing for kunsten.

Ikkje minst er boka overraskande aktuell og tangerer tema som dyrevern, klimakrise og atomvåpentrugsel, og med transpersonar i fleire roller. I tillegg er ho opprørsk og feministisk: «’Det er svært vanskeleg å forstå seg på menn’, sa Carmella. ’La oss håpe dei alle frys i hel. Eg er sikker på at det ville vere både godt og sunt for folk å vere fri for autoritetar (…) i staden for å bli fortalde kva dei skal gjere og tenke, anten det er gjennom reklame, filmar, politimenn eller parlament.’»

Gunstein Bakke har omsett ein tekst så proppa full av raritetar både språkleg og innhaldsmessig, at det må ha vore enormt krevjande. Han har greidd det med glans.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Roman

Leonora Carrington:

Høyreluren

Omsett frå engelsk av Gunstein Bakke
Samlaget

Surrealistane er kanskje aller mest kjende som biletkunstnarar, men rørsla omfatta mange kunstuttrykk. Britisk-meksikanske Leonora Carrington er ei av ikkje så mange kvinner frå dette miljøet som er kjend for ettertida. Ho var skapande alt på 1930- og 40-talet, og heldt fram med å lage særmerkte bilete og skrifter heilt opp mot vår tid. (Som heltinna i Høyreluren vart ho langt over 90 år gamal.) Høyreluren vart skriven på 1950-talet, men endeleg utgitt i 1974.

Dette er ein tekst så full av overraskande vendingar og påhitt at han innimellom er noko krevjande å lese, men først og fremst er han morosam og djupt original.

Hoppla, vi lever

Historia byrjar nokolunde realistisk, men alt frå første side gir Carringtons forfriskande ukonvensjonelle innslag og livlege språkføring seg til kjenne. Ganske snart skal det ta heilt av. 92-årige britisk-fødde Marian bur litt på nåde hos sonen og familien hans i eit land som liknar på Mexico. Ho har ikkje så god kontakt med familien, dei ho er mest knytt til i heimen, er to kattar og ei høne.

Marians draum er ikkje så mykje å kome attende til Storbritannia som å reise til «Sameland». I ein visjon susar ho av garde i hundeslede over snøen. Av og til får ho brev og kort frå mor si som er langt over 100 år (nødvendigvis) og stadig på reise rundt i Europa. Alder er sjeldan noka hindring i dette universet, men Marian innrømmer at ho høyrer dårleg. Difor er det så fint at bestevenninna Carmella gir henne ein høyrelur i presang. Det er praktisk, men fører også til angst og uro: Ho tjuvlyttar på sonen og kona og oppdagar at dei vil tvinge henne inn på ein aldersheim.

Denne aldersheimen er likevel lysår frå slike heller gledeslause og nedstrippa institusjonar som vi plasserer våre gamle på i dag. Her bur rundt ti eldre kvinner – snart skal vi forresten sjå at ei av dei ikkje er kvinne – i kvar sin fantasifulle bustad inne i ein stor hage. Marian får tilhald i eit utkikstårn, medan dei andre bur i hus forma som flugesopp, iglo og så bortetter. Det er nesten som ein kardemommebypark for eldre menneske. Snart skal det likevel syne seg at her er slangar i paradiset. Aldersheimen blir driven av eit despotisk ektepar. Her må ein revolusjon til.

Transar, varulvar og andre adelege

I høgt tempo og med ei mengd referansar til kunst, historie og mytologi kulminerer forteljinga i ei blanding av klimatisk kollaps, syndflod og heksesabbat med positivt forteikn. Og frå dette kan ei ny verd stå fram? Den som les, får sjå.

Om ein ikkje får med seg alle referansane, er det ikkje så farleg. Høyreluren er så forfriskande fortald at ein for ei stund kjenner seg fri frå moralske og fornuftige lekkjer, nett slik surrealistane hadde som målsetjing for kunsten.

Ikkje minst er boka overraskande aktuell og tangerer tema som dyrevern, klimakrise og atomvåpentrugsel, og med transpersonar i fleire roller. I tillegg er ho opprørsk og feministisk: «’Det er svært vanskeleg å forstå seg på menn’, sa Carmella. ’La oss håpe dei alle frys i hel. Eg er sikker på at det ville vere både godt og sunt for folk å vere fri for autoritetar (…) i staden for å bli fortalde kva dei skal gjere og tenke, anten det er gjennom reklame, filmar, politimenn eller parlament.’»

Gunstein Bakke har omsett ein tekst så proppa full av raritetar både språkleg og innhaldsmessig, at det må ha vore enormt krevjande. Han har greidd det med glans.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.

Høyreluren er så forfriskande fortald at ein for ei stund kjenner seg fri frå moralske og fornuftige lekkjer.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis