Komedie

Jean-Baptiste Molière:

To komedier: George Dandin og Scapins skurkestreker

Omsett av Kjell Helgheim
Solum Bokvennen

Den 15. januar i år var det 400 år sidan Frankrikes og verdas mest grunnleggjande komediediktar vart født. «Verdas mest...» er ein bombastisk pilar å setje han på, men det skal godt gjerast å finne nokon som kan gjere Molière rangen stridig. (Kan hende Shakespeare, men det kan diskuterast.)

Spennvidde

Dei mest grunnleggjande strukturane i ettertidas farsar og lystspel er stort sett lagde etter molièrsk kokebok. Boka som no er komen ut på Solum Bokvennen, inneheld to stykke av Molière som nettopp stadfester spennvidda i dramatikken hans. Ingen av dei har vore utgjevne i bokform på norsk før no. Det eine stykket syner korleis han perfeksjonerte forviklingskomedien som sjanger, det andre er eit typisk døme på tragikomedien, der den bitre undertonen heile tida ligg bakom humoren, og der det ikkje kan bli nokon eintydig lukkeleg slutt.

Det første stykket, George Dandin, er det neppe mange blant oss som er fortrulege med frå før, i alle høve ikkje frå teaterscena. Det er over hundre år sidan det vart spela i Noreg. Det har i høg grad meisterens stempel. Men det har òg ein grell og bitter handlingskonklusjon, og det kan vere grunnen til at teaterfolk vegrar seg litt for å røre ved det.

Lettsinn og utruskap er sjølvsagt alltid pikante ingrediensar i komediar, men det kan vere tungt å svelgje at «skurkane», dei utrugne, triumferer over hanreien som står att med lang nase. Vert eit slikt stykke spelt med det rette infernalske glimtet i auget, bør det likevel kunne bli morosamt, og replikkane har ein munter flyt i Kjell Helgheims nye gjendikting.

Vers og prosa

Molière skreiv stykke vekselvis på vers og på prosa, og av dei med mørkare botn er vel Don Juan og Misantropen dei mest kjente. Denne gongen er det derimot Scapins skurkestreker, eit av dei aller muntraste Molière-verka, Helgheim har henta fram i ei frisk ny omsetjing. Mønsteret med kløktig tenar og dum herre har sjølvsagt teaterhistoriske urtradisjonar og er slett ikkje oppfunne av Molière sjølv, men her er tempoet og det intrikate brikkespelet så finstilt at stykket bokstaveleg tala framstår som ein mønsterkomedie. Og hovudrolla her vil nok alltid vere ein drøymejobb for ein briljant komedieaktør.

Omsetjaren har gjeve utgåva eit etterord som både summerer opp Molières spektakulære karriere og lagnad som diktar og skodespelar og dokumenterer den diktariske ambivalensen i livsverket hans. Han var ein smilande gjøglar, men hadde alltid eit hikst av gråt i halsen. Som klovnar flest.

Bent Kvalvik

Bent Kvalvik er filmarkivar og fast teatermeldar i Dag og Tid.