Sakprosa

Carl Schiøtz Wibye:

Midtøsten midt iblant oss. Hvordan egyptisk, iransk og saudisk islamisme begrenser ytrings­friheten og hindrer integrering

Gyldendal

Denne boka saknar sidestykke i innførings- og debattlitteraturen om islam. Ho er ikkje sjokkerande nyskapande, men fungerer likevel som ein guide i eit landskap der vi ikkje er vane, enno, med å sjå landemerka. Her er mang ei aha-oppleving undervegs.

Vi har ein god del fagbøker og pamflettar på norsk med ulike kvalitetar som utfyller kvarandre, og etter kvart mykje omsett litteratur. Det vi får her, er likevel unikt; det er ei framstilling av korleis vi har importert islamismen i Midtausten.

Lærerikt drøftande

Dette er ikkje ei bok om islam, heller ikkje ein analyse av islamisme – men av kva det er for trekk ved islamismen som langt på veg er godtekne i Noreg og Norden. Bakgrunnen for slike utviklingsrekkjer er forklart gjennom om lag to tredjedelar av teksten. Her trekkjer forfattaren vekslar på si omfattande erfaring i teneste for norsk diplomati i dei landa det er tale om.

Dei mange glimta vi får av personlege opplevingar med folk, institusjonar og landskap, gjev snapshots inn i situasjonar som fungerer som dømesoger på korleis tilhøva artar seg for ein som vil skjøne menneskelege relasjonar og naturgjevne vilkår til like.

Den siste tredjedelen er meir av ein pamflett, men med ein ikkje-aggressiv argumentasjon, lærerikt drøftande. Her er både overraskande og nokre kjende døme på kva som har festa seg av meir og mindre offentleg godtekne praksisar i Noreg.

Ny toleranse

Det er etter desse drøftingane knappast tvil om at Den muslimske brorskapen, presteveldet i Iran og salafistane/wahabittane i Saudi-Arabia har bygd opp påverknadsteknikkar som har vore langt meir effektive enn vi vanlegvis tenkjer over. Vi har godteke å endre mange av dei vilkåra vi har rekna som grunnlaget for demokratisk samliv, der vi er blitt meir tolerante overfor markeringar av intoleranse enn overfor brot på ytringsfridomen, i styringsverket så vel som i skule og offentleg liv.

Personleg ville eg gjerne sett ei noko meir systematisk framstilling av utviklinga i Europa, såleis ut frå tendensar som Petter Nesser og andre har vist i analysar av «entreprenørane» i å kunne gripe ungdommen med islamismen og utviklinga av radikaliseringstiltak. Men vi kan likevel konstatere korleis mange av oss godtek tendensar vi aldri ville gått med på tidlegare, såleis fordømminga av Shabana Rehmans arbeid frå krinsar som meiner ho undergrov islam i Noreg.

Som vanleg er, er ikkje grepet om den franske situasjonen svært god her heller – det er rett at der er gettodanningar og har vore det sidan 1980-talet i franske forstader, men det er helst ein myte at islamistar dominerer heile bydelar eller andre strok – den franske laisiteten (sekulærstaten) er framleis eit betre vern enn mange trur.

God guide

Det gjeld sjølv om franske styresmakter nølte heilt til 2004 (og ikkje 1994, som boka seier). At det fekk gå 15 år frå dei fyrste demonstrasjonane då unge jenter tok på seg hijab for å feire tiårsdagen for den iranske revolusjonen i 1989, til det absolutte forbodet mot tydelege religiøse markeringar i skulen kom, medan det skjedde ei massiv innvandring frå panislamistiske kvinner, især, som sette seg ned i nye bydelar utan å kome i jobb, var svært avgjerande for utviklinga.

Slike trekk må nok analyserast og formidlast grundigare, også til Noreg. Vi manglar framleis ei forståing av relasjonen mellom dei ulike middelhavslanda i denne utviklinga. Det Carl Schiøtz Wibye gjer til fulle for forståinga av Midtaustens rolle i vår kultur, er likevel å vise kor vellukka salafistane, Khomeini-etterkomarane og andre har vore i å vinne den såkalla venstresida for tanken om at religiøse markeringar er motstand mot imperialisme, vestlege tradisjonar og ytringsfridom som krenking og undertrykking.

Boka er svært godt dokumentert, med sine 817 fotnotar, og har eit greitt register (som godt kunne vore fyldigare, for der er mange namn og omgrep som ikkje står). Eg spår at boka vil fungere som ein god guide til attkjenning av endringstrekk og som grunnlag for meir opplyste diskusjonar om kva det er vi tek til oss av trekk som vi før rekna som framandsleg, eksotisk kultur, men i dag er blitt del av kvardagen vår over heile landet.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast bokmeldar i Dag og Tid.