Sakprosa

Kai Gjelseth:

Ingen hater messing

Pax Forlag

Ei objektutstilling i bokform? Ja, visseleg. Men det gjer ingenting. For i denne store, gjennomillustrerte boka kan vi lesarar ta til oss stoffet både bakfrå og framanfrå med same utbytet – eller streife innom tilfeldige stader i boka. Ein får unike opplevingar jamvel om ein slår opp på måfå.

Kvart einaste av dei mange oppslaga i Ingen hater messing er eit «rom» som inneheld eit kapittel på to sider med tre typar innslag: foto av messingobjekt, tekstleg faktaorientering og utstillarens personlege kommentar.

Det er her mellom bokpermane, som i utstillingslokale flest, opp til kvar einskild kva vedkommande blir tiltrekt av. Sjølv har eg stundom hatt uventa glede av å sjå kor avvikande somme kan bli når dei orienterer seg i eit utstillingslokale.

Sidan denne høgst uvanlege utstillingsboka er utan sidetal og innhaldsliste, talde eg kvart ark, inkludert forsatssidene. Eg kom til 300 sider.

«Same kva ende ein byrjar i, sit ein att med ei sterk tidsoppleving.»

Ei sterk tidsoppleving

Alt på det vanlegvis nøytralt og nøkternt utforma tittelbladet står det ei typografisk, visuelt frodig innbyding (her overført til nøktern maskinskrift):

«Kai Gjelseths utstilling med navnet Ingen hater messing ble utsatt et par år pga. en pandemi, som nok mange husker. Den utstillingen vokste til 238 messingobjekter med enormt varierte bruksområder og en katalog ble nødvendig. Det oppstod da, helt naturlig, en objekt-kronologi som utviklet seg til en historie(r)-bok. Den sier mye positivt og interessant, men også mye ubehagelig om menneskenes bevisstløse/bevisst-sløse utvikling og innvikling som har pågått nesten umerkelig fra Artenes opprinnelse til Artenes forsvinnelse. Her følger både lystige og triste oppslag – mange av dem faktabaserte – frem til bortimot siste akt i verden slik vi kjente den.»

Heile boka dreiar seg om metallet messing og syner kronologisk – oppslag for oppslag – foto av messingobjekt frå dei eldste tider fram til nåtida. Men boka er ei utstilling. Og då streifar jo ein utstillingsgjest nokså fritt. Alt framme i boka bli lesaren invitert til å byrje bak i boka – det vil seie i samtida eller nåtida. Men same kva ende ein byrjar i, sit ein att med ei sterk tidsoppleving.

Og dette er kanskje det underliggjande siktemålet med heile utstillinga: Kvar er vi komne nå? Korleis er vår felles samtid?

Sykkelsti, Manhattan 1978.

Foto: Kai Gjelseth

Ei framtidsuro

Messing held seg godt – alltid blank. Alltid formbar. Oftast vakker i seg sjølv. Men messingen har hatt si tid og sine tider – korleis er det med oss brukarane her i vår felles tid? Får vi ei ettertid? Det blir kanskje ikkje noko «heretter»?

Forsatsoppslaget framme i boka, der dei eldste oppslaga byrjar, er ei smilande sol på eit messingskilt. Heilt bakarst, altså i den samtida vi har felles med utstillarane, finn vi det nyaste objektet: eit tosidig heilsvart verdsrom berre med ein jordklode som ikkje er større enn ei ert, og ei setning med kvit skrift nedst til høgre: «Jorden sett fra verdensrommet.» Det er her vi alle er nå.

Tilsynelatande handlar boka om messingantikvitetar. Men vi ser ikkje han som samlar på slike ting, og på slikt som er skrive om dei.

Jo, det er fascinerande å fokusere på messing. Ofte blir messingobjekta opplivande vakre – så å seie av å bli framheva – og kulturhistorisk spennande.

Men like under ein estetiske eller historisk sans for det vi ser og les, inkludert nostalgiske attersyn med knivar, fløyter, bjøller, trompetmunnstykke, primusar og anna frå tidlege år, kan vi ikkje unngå ei uro i vår eiga tidskjensle: Korleis står det til her i vår nåtid, har kanskje ikkje vi og dei nyare stoffa ei ettertid? Det er nok å nemne plast.

Å vekke ei framtidsuro er eitt av dei sterke ønska utstillarane har. Dette kjem fram bak i boka, der det også blir gjort greie for medaktørane i Kai Gjelseths messingprosjekt: Guttorm Guttormsgaard, Walter Grønli og Gunnar Solfeldt.

Som heilskap er dette høgst uvanlege med utstilling i bok originalt, fascinerande og lærerikt. Dessutan er ei bok meir varig enn ei utstilling. Kan hende kjem vi også nærare emnet (og oss sjølve) i ei bok så vellaga som denne enn vi ville gjort om vi såg dei fysiske objekta i eit utstillingslokale. I alle høve er denne boka vellykka som formidling.

Einar Økland

Einar Økland er forfattar.