Roman

Per Qvale:

Veblen

Solum Bokvennen

Pseudo-Demosthenes (eit samlenamn på forfattarane av skrifter av Demosthenes som ikkje kan vera av han likevel) sa ein stad noko slikt som at me treng kurtisaner for nyting, konkubiner for å dekka daglege behov og koner til å skaffa oss rettmessige born og til å vakta eignelutane våre.

I den nye romanen til Per Qvale, Veblen, lever hovudpersonen Knut i tråd med denne gamle greske oppskrifta. Han kom til verda i 1927, og lesaren får eit resymé av det meste av livet hans, heilt fram mot våre dagar, ikkje minst får me sjå at Knut køyrer sosial slalåm gjennom ein skog der suset i trea druknar i gryntekoret frå dei mange svina. Sagt annleis: Han er ein meister i sidesprang, og han tek lett på det.

Munter fyr

Knut er ein munter fyr, kan hende av di, eller trass i, at han er økonom. Store hendingar i livet hans vert skildra som små, sjølv om romanen tidt hevdar at dei er viktige. Sorg og ulukke i teksten råkar nemleg ikkje lesaren, og sjølv om store delar av romanen består av replikkar, kjennest boka som ei samling overflatiske referat.

Ein kjem ikkje heilt nær Knut, ikkje på annan måte enn at ein ser han som ein egosentrisk pratmakar, ein storprodusent av blødmer og i det heile eit menneske som lever i ei boble der han utgjer eit unnatak frå dei reglane han elles meiner er gjeldande i verda.

Til dømes formulerer han ein hypotese om at utruskap er bra for eit ekteskap. Knut er ein kunnskapsrik mann, men han ser ikkje at denne hypotesen ikkje er generell, men spesiell. Når den første kona hans truleg har hatt eit sidesprang sjølv, reknar han ho for ei «bedragerske», og mannen ho då var i lag med, var ein svikar.

I parodien

Ikkje berre tek han lett på eigne feil, han snakkar om dei også, til ein bror som ikkje har mykje til motargument.

Som ein flat stein over vatnet sprett han Knut fram over yta, stundom i lag med gamle venner i noko dei kallar Soseklubben, og ulukker, likfunn og nokre assosiasjonar til økonomen Thorstein Veblen, han som lanserte teorien om prangande forbruk, ser ut til å rasa forbi i periferien, til ein ser at periferien eigentleg er heile landskapet i boka, i alle høve i dei første to tredelane.

Men når Knut vert gamal, er det som om han når att seg sjølv og endeleg kjem til sin rett andsynes lesaren. Forfallet vert skildra godt, og etter kvart som Knut vert meir og meir surrete, vert boka betre og betre. Han held ein tale på nittiårsdagen sin, og før han surrar seg bort, har han nokre gode refleksjonar, mellom anna om at slikt ein skriv på kontoen for alderdommens visdom, eigentleg berre er dårleg minne.

Litt seinare, med tanke på døden og eit eventuelt framhald, seier han til den andre kona si: «Tenk om vi ikke havner i Paradiset, men i Parodien!» Til det kan ein vel seia at han kjem til å kjenna seg heime, om det er der han hamnar. Og livet hans, om ein skal tru på det, har vel vore litt av båe dei to kategoriane, eller mellom dei.

Det er nokre komiske scener mot slutten, ikkje minst frå eit eldresenter, der ein professor emeritus, som stadig seier «Jeg skjønner ikke et spøtt, jeg», skal halda ei førelesing. Her er både detaljar og heilskap ein fulltreffar.

Qvale er språkflink og ordrik, han varierer musikalsk mellom korte og lange periodar, og boka er tidt triveleg, men også til tider triviell, før ho altså tek seg kraftig opp mot slutten.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid