JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Meisterleg om mytteri

Gjennom eminent kjeldebruk skriv David Grann seg tett opptil hendingar for snart 300 år sidan.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
David Grann (f. 1967) er amerikansk bestseljarforfattar og prisvinnande journalist i The New Yorker.

David Grann (f. 1967) er amerikansk bestseljarforfattar og prisvinnande journalist i The New Yorker.

Foto: Rebebba Mansell

David Grann (f. 1967) er amerikansk bestseljarforfattar og prisvinnande journalist i The New Yorker.

David Grann (f. 1967) er amerikansk bestseljarforfattar og prisvinnande journalist i The New Yorker.

Foto: Rebebba Mansell

4407
20240816
4407
20240816

Sakprosa

David Grann:

Mytteriet på Wager

En beretning om skipbrudd, opprør og mord
Omsett av Torleif Sjøgren-Erichsen
Aschehoug

Krigen om Jenkins’ øyre (1739–1748) var ein av mange væpna konfliktar mellom Storbritannia og Spania på 1700-talet, og det spesielle namnet skriv seg frå da kaptein Robert Jenkins blei praia av spansk kystvakt. Under tumultane som oppstod, vart det eine øyret kutta av han. Dette øyret hadde han på eit glas med sprit. Da han i 1738 slapp til i Underhuset, viste han fram øyret, og det var god nok grunn til å erklære krig mot Spania i 1739.

Heile krigen var prega av sjørøveri og kaperfart, plyndring av handelsstasjonar i dei spanske koloniane og eitt og anna sjøslag mellom marinefartøy. Wager var eit slikt marinefartøy i ein skvadron samansett av fem krigsskip, ein rekognoseringsslupp og to mindre lasteskip. Skvadronen la ut frå Portsmouth i september 1740 og hadde eit mannskap på 1854. Offiserskorpset kom til ein viss grad frå britisk aristokrati, og resten representerte heile det sosiale spekteret, i alder var dei eldste over åtti, dei yngste var tenåringar.

«Det er eit imponerande verk som også stiller spørsmål ved imperialismen.»

Overlevande

Ein av dei som overlevde og kom heim til England, var den 16 år gamle kadetten John Byron, bestefar til poeten lord Byron. Overlevde gjorde også admiral George Anson, øvstkommanderande for heile skvadronen, kapteinen på Wager, David Cheap, og kanoner John Bulkeley, alle fire personar som David Grann følgjer tett gjennom heile den storslåtte forteljinga.

Målet for ekspedisjonen var å segle rundt Kapp Horn og inn i Stillehavet for å utfordre den spanske dominansen, samtidig som plyndring av spanske handelsskip stod på agendaen. Det var ingen spøk å segle rundt Kapp Horn på 1700-talet, og i eit forrykande uvêr blei skvadronen splitta opp og mista kontakten med kvarandre. Wager fekk store skadar, mista styringa og dreiv inn mot ei øy langt sør i dagens Chile, i Patagonia. Øya heiter i dag Wager Island, eller Isla Wager på spansk.

Øya var karrig og ugjestmild, folketom, og det å finne mat i tillegg til forsyningane dei fekk henta inn frå vraket, var eit dagleg slit. Rangordninga på øya var som på skipet: Kapteinen hadde kommandoen, dei andre hadde å lystre og utføre pliktene dei blei pålagde under streng disiplin. Plikt stod over fornuft, og etter kvart som svolt og sjukdom, kulde, regn og piskande stormar tærte på kreftene, oppstod det ulike grupperingar blant mannskapet, og nokre flytta ut av hovudleiren. Cheaps leiarskap blei utfordra, og det enda med at Cheap skaut og drap ein av mytteristane.

Slik har ein ukjend kunstnar skildra forliset til HMS «Wager».

Slik har ein ukjend kunstnar skildra forliset til HMS «Wager».

Foto via Wikimedia Commons

Fleire båtar

Med materialar og verktøy frå vraket fekk dei bygd fleire mindre båtar. Cheap og hans gruppe ville reise nordover langs kysten av Chile, kanoner Bulkeley med 69 mann reiste tilbake gjennom Magellansundet og kom seg opp til Rio Grande heilt sør i Brasil i januar 1742. I tur og orden kom dei heldige heim til England, men av 1854 som drog ut frå Portsmouth, var det berre rundt 500 som overlevde.

Mytteriet på Wager er litterær sakprosa av topp kvalitet. Granns språk er ikkje sakleg tørt og nøkternt, men farga av litterære grep som besjeling, biletbruk, samanlikningar og ein dramaturgi og ein komposisjon som ligg nær opptil det skjønnlitterære. Han trekker òg inn namn som Herman Melville, Daniel Defoe, Charles Darwin og Joseph Conrad, og han siterer både Samuel Coleridge og lord Byron.

Men dei fleste sitata hentar han frå loggbøker, dagbøker, skipsjournalar, rettsdokument, brev og notat og personlege reiseskildringar skrivne og utgitt av fleire av dei som overlevde ekspedisjonen. Slik kjem ein tett på hendingane og får ei kjensle av samtidsskildring sjølv om det nærmar seg 300 år sidan dramatikken utspelte seg.

Det er eit imponerande verk som også stiller spørsmål ved imperialismen som drivkraft til å plyndre og legge under seg andre folkeslag i ei misjonering for det gode og det sanne, samtidig som han trekker fram styresmaktene si evne og vilje til å dekke over og tåkelegge fakta, for den krigsretten som skulle fordele skuld og ansvar for den store fiaskoen, kokte bort i ingenting, sidan offiserane som var ansvarlege, skulle dømmast av sine likemenn innanfor aristokratiet.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Sakprosa

David Grann:

Mytteriet på Wager

En beretning om skipbrudd, opprør og mord
Omsett av Torleif Sjøgren-Erichsen
Aschehoug

Krigen om Jenkins’ øyre (1739–1748) var ein av mange væpna konfliktar mellom Storbritannia og Spania på 1700-talet, og det spesielle namnet skriv seg frå da kaptein Robert Jenkins blei praia av spansk kystvakt. Under tumultane som oppstod, vart det eine øyret kutta av han. Dette øyret hadde han på eit glas med sprit. Da han i 1738 slapp til i Underhuset, viste han fram øyret, og det var god nok grunn til å erklære krig mot Spania i 1739.

Heile krigen var prega av sjørøveri og kaperfart, plyndring av handelsstasjonar i dei spanske koloniane og eitt og anna sjøslag mellom marinefartøy. Wager var eit slikt marinefartøy i ein skvadron samansett av fem krigsskip, ein rekognoseringsslupp og to mindre lasteskip. Skvadronen la ut frå Portsmouth i september 1740 og hadde eit mannskap på 1854. Offiserskorpset kom til ein viss grad frå britisk aristokrati, og resten representerte heile det sosiale spekteret, i alder var dei eldste over åtti, dei yngste var tenåringar.

«Det er eit imponerande verk som også stiller spørsmål ved imperialismen.»

Overlevande

Ein av dei som overlevde og kom heim til England, var den 16 år gamle kadetten John Byron, bestefar til poeten lord Byron. Overlevde gjorde også admiral George Anson, øvstkommanderande for heile skvadronen, kapteinen på Wager, David Cheap, og kanoner John Bulkeley, alle fire personar som David Grann følgjer tett gjennom heile den storslåtte forteljinga.

Målet for ekspedisjonen var å segle rundt Kapp Horn og inn i Stillehavet for å utfordre den spanske dominansen, samtidig som plyndring av spanske handelsskip stod på agendaen. Det var ingen spøk å segle rundt Kapp Horn på 1700-talet, og i eit forrykande uvêr blei skvadronen splitta opp og mista kontakten med kvarandre. Wager fekk store skadar, mista styringa og dreiv inn mot ei øy langt sør i dagens Chile, i Patagonia. Øya heiter i dag Wager Island, eller Isla Wager på spansk.

Øya var karrig og ugjestmild, folketom, og det å finne mat i tillegg til forsyningane dei fekk henta inn frå vraket, var eit dagleg slit. Rangordninga på øya var som på skipet: Kapteinen hadde kommandoen, dei andre hadde å lystre og utføre pliktene dei blei pålagde under streng disiplin. Plikt stod over fornuft, og etter kvart som svolt og sjukdom, kulde, regn og piskande stormar tærte på kreftene, oppstod det ulike grupperingar blant mannskapet, og nokre flytta ut av hovudleiren. Cheaps leiarskap blei utfordra, og det enda med at Cheap skaut og drap ein av mytteristane.

Slik har ein ukjend kunstnar skildra forliset til HMS «Wager».

Slik har ein ukjend kunstnar skildra forliset til HMS «Wager».

Foto via Wikimedia Commons

Fleire båtar

Med materialar og verktøy frå vraket fekk dei bygd fleire mindre båtar. Cheap og hans gruppe ville reise nordover langs kysten av Chile, kanoner Bulkeley med 69 mann reiste tilbake gjennom Magellansundet og kom seg opp til Rio Grande heilt sør i Brasil i januar 1742. I tur og orden kom dei heldige heim til England, men av 1854 som drog ut frå Portsmouth, var det berre rundt 500 som overlevde.

Mytteriet på Wager er litterær sakprosa av topp kvalitet. Granns språk er ikkje sakleg tørt og nøkternt, men farga av litterære grep som besjeling, biletbruk, samanlikningar og ein dramaturgi og ein komposisjon som ligg nær opptil det skjønnlitterære. Han trekker òg inn namn som Herman Melville, Daniel Defoe, Charles Darwin og Joseph Conrad, og han siterer både Samuel Coleridge og lord Byron.

Men dei fleste sitata hentar han frå loggbøker, dagbøker, skipsjournalar, rettsdokument, brev og notat og personlege reiseskildringar skrivne og utgitt av fleire av dei som overlevde ekspedisjonen. Slik kjem ein tett på hendingane og får ei kjensle av samtidsskildring sjølv om det nærmar seg 300 år sidan dramatikken utspelte seg.

Det er eit imponerande verk som også stiller spørsmål ved imperialismen som drivkraft til å plyndre og legge under seg andre folkeslag i ei misjonering for det gode og det sanne, samtidig som han trekker fram styresmaktene si evne og vilje til å dekke over og tåkelegge fakta, for den krigsretten som skulle fordele skuld og ansvar for den store fiaskoen, kokte bort i ingenting, sidan offiserane som var ansvarlege, skulle dømmast av sine likemenn innanfor aristokratiet.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis