Roman

Carl Frode Tiller:

Begynnelser

Aschehoug

Det er ei alminneleg oppfatning at hos den døyande passerer livet i revy, anten kronologisk eller omvendt kronologisk, men helst hulter til bulter som minneglimt frå gode og vonde dagar, og herifrå er ikkje steget så langt til Søren Kierkegaards eksistensfilosofiske aforisme om at «Livet kan bare forstås baklengs, men må leves forlengs».

Dette grepet står sentralt i Carl Frode Tillers nye roman, Begynnelser, der forteljaren Terje på dødsleiet opplever sitt eige liv baklengs frå frontkollisjonen han vel som avslutning, og lag på lag bakover gjennom familielivet, arbeidet som miljøkonsulent hos fylkesmannen i Sør-Trøndelag, forholdet til foreldra og søstera Anita, oppveksten i Namsos og barndomsminne tilbake til seks–sjuårsalderen.

Det framande

Tiller har valt eit Pessoa-sitat som devise til romanen: «Det fremmede iakttar oss fra skyggene». Dette framande dukkar stadig opp gjennom romanen, anten i form av ei kjensle av at nokon står bak ein, eller i form av å gå over i ein annan tilstand – som eit anna menneske, som dyr eller insekt, ja, også som plante. Denne panteismen kan lesast som bakgrunn for Terjes totale engasjement i miljøvern som «byråkratiets Noa», og han tenkjer at «vi burde leve slik at dei andre artane saknar oss den dagen vår art er borte frå kloden».

Terjes engasjement i den urørte naturen har motstykket sitt i den urørte menneskenaturen – der «det fremmede iakttar oss». Her viser Tiller seg igjen som ein sann menneskekjennar i kombinasjonen av sosiologiske observasjonar og psykologiske boringar i skadeskotne individ der nokon går til grunne, medan andre greier seg fram til eit punkt der dei sjølv vel slutten. Det er noko ibsensk over dette Vildanden-motivet hos Tiller, og det lyser gresk tragedie og skjebnedrama der Tiller løftar fram kjernefamilien som kamparena.

Miljøengasjement

Sidan debuten med Skråninga tilbake i 2001 har Tiller levert utsøkt prosa på øvste hylle, slik også i årets bok. Igjen viser han fram det kjærleikshatet som finst i nære familierelasjonar, og han har ei eiga evne til å spisse situasjonar og konfliktar der målet er å såre motparten inn til det punktet der inga unnskyldning finst, berre ein gnagande anger som ein brenn inne med. Slik byggjer det seg opp lag på lag med murar og stengsel som held personane fanga i seg sjølv.

Miljøengasjement verkar å vere ein gjengangar i årets bokhaust. Ein finn det hos Gøhril Gabrielsen i romanen Ankomst, og i enda sterkare grad er det til stades i Maja Lundes nye roman Blå i ein kombinasjon av miljøkrise og flyktningkrise. Hos alle er det kjeldelister som dokumenterer fakta, og slik nærmar romanen seg dokumentaren utan å tape fiksjonskraft og berøringskraft.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.