Roman

Dag Solstad:

Tredje, og siste, roman om Bjørn Hansen

Forlaget Oktober

Mann er manns gaman, sa dei gamle, og det ser ut til at Bjørn Hansen, den tidlegare kemneren på Kongsberg, røyner sanninga i utsegna i denne tredje og siste romanen Dag Solstad har skrive om han. Bjørn Hansen bur i eit lite husvære stappfullt av bøker, han er i indre dialog med dei døde, han er 77 år og skrøpeleg for alderen, han har faste vanar og knapt initiativ til endringar, men ein dag bankar det på døra, for svigerdottera, Thea Nielsen, har på eiga hand tatt avgjerda om at son hennar, Wiggo, som no flyttar frå Bø i Telemark for å studera litteratur i Oslo, skal bu hjå farfaren. Den indre dialogen til Bjørn Hansen endrar seg noko, frå drøs med dei døde til samtaler med fantasiversjonar av levande folk han nok ikkje kjem til å snakka med i røynda. Om det er framgang, er ikkje godt å seia, men det er i alle høve ei utvikling. Kor som er, har Dag Solstad skrive det overtydande. Slik tenkjer ein klok og danna mann.

Resonnementmaskin

Farfar og soneson kjem etter kvart godt ut av det med kvarandre. Men det skjer ei vending i teksten då Wiggo forelskar seg i ei kvinne på litteraturstudiet. Ein dag tek han henne med til den vesle bokstova der han bur i lag med farfaren, og Bjørn Hansen merkar at ho likar det fattigslege husværet i byrjinga, at det truleg høver til ein eller annan stereotypi i tankeverda hennar, men at det slett ikkje er passande at Bjørn Hansen har så mange bøker. Så skjer det noko heilt uventa, ei skulding vert sett fram, der ei tolking av situasjonen får karakter av observert faktum. Scenen er abrupt og fører til ein mislukka freistnad på forsoning, før romanen provar at tittelen er korrekt.

Slutten er det minst plausible, men mest interessante, i boka. Kjærasten til Wiggo tener som ein deus ex machina og lagar ein utveg or romanen som lesaren slett ikkje er på utkik etter, sidan det er så interessant å vera inne i resonnementmaskina til Bjørn Hansen. Men forfattaren ville det slik, og den overrumplande slutten trekkjer til seg merksemda. Rikosjetten av metoo slår Bjørn Hansen i hel, og når han klipper slipset av kjærasten til Wiggo, kan det ikkje sjåast som anna enn ei symbolsk kastrering. Ho har synt makta si ved ei urettvis og malapropos skulding, Bjørn Hansen svarar med ei forbløffande handling som truleg vil verta drøfta att og fram i lange tider.

TankevekkJande

Georg Johannesen har sagt at indre eller ytre eksil er ein naudsynt føresetnad for danning, og at «Dannelse er det motsatte av turisme.» Bjørn Hansen har bevart integriteten ved isolasjon frå samfunnslivet. Han er ein vaksen person, noko ein ikkje skal vera i den vestlege verda i dag, der individet er viktigast som barnsleg forbrukar på jakt etter kostbare leiker som er moderne når du kjøper dei ved frukosttider, og avleggs til kvelds. Valet står mellom sjølvstende eller statusen som turist i suvenirbutikken til Donald Trump.

Det var til tider ei stor glede å lesa denne romanen, han er tankevekkande og god, men stutt, som eit slips nokon har klipt av. Scenen med slipset kan kanskje sjåast både som ein metoo-kommmentar og ein metakommentar. Om Bjørn Hansen representerer forfattaren her, har ikkje lesaren noko med, men fenomenet syner i alle høve at diktinga framleis har ein plass i litteraturen. Ho seier det som ikkje kan seiast elles. Og i dette tilfellet seier diktinga det med autoritet.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.