Roman

Marcel Proust:

Swanns kjærleik

Omsett av Margunn Vikingstad
Skald Forlag

Kven er du på utsida, den sida andre meiner dei ser, og kven er du på innsida, den berre du ser? Truleg er skilnaden større enn du har tenkt deg, og endå mykje større enn dei andre har tenkt seg, om dei i det heile har tenkt over saka. For dei har vel nok med sitt, dei også. Slike ting kjem eg i tankar om under lesinga av Swanns kjærleik, ein roman i den store romanen På sporet av den tapte tid av Marcel Proust.

Fransk overklasse

Swanns kjærleik er ei nyomsetjing i klassikarserien frå Skald, og nok ein gong eit litterært høgdepunkt. Det kjem ikkje av handlinga i boka, men måten ho er skriven på, den grundige granskinga av menneskesinnet som truleg berre fiksjonen kan gje oss, og då særleg når han ser ut som noko faktisk.

Proust skriv om hendingar i sosietetslivet i Frankrike, truleg i 1880-åra (teksten nemner ein president Grévy, og han regjerte i tidsrommet 1879 til 1887), då ein velståande herremann, Charles Swann, forelska seg i Odette de Crécy, ei ung dame som, syner det seg etter kvart, har intim omgang med ein heil del andre menn, og nokre kvinner også. Alt dette er usynleg for Swann i byrjinga, då han er i hyppige selskap hjå ekteparet Verdurin, som roser seg av å samla fargerike personar i krinsen sin, der få gjer noko nyttig, men alle skriv brev heile tida, og personar kan falla inn i og ut av nåde utan konkret årsak.

Swann tykkjer ikkje så mykje om Odette i byrjinga, men eitt eller anna ved henne grip han, og snart krinsar tankane hans om Odette og lite anna. Han er så å seie fanga av gravitasjonen hennar, men denne tilstanden er ikkje stabil. Opp over øyra forelska som han er, vil han også ha ho heilt for seg sjølv, men det er ikkje mogleg, og snart vert han gripen av sjalusi.

Kvernande tankar

Vekslingane i sinnet hans, kjærleikens flo og fjære, er skildra eminent av Proust, han tek seg tid til å skrive ut lange scener i tankane til Swann, der det ufriviljuge minnet tidt er å sjå, det som ovrar seg etter ei sansing, slik Proust også opna minnet for heile storverket sitt ved smaken av ei madeleinekake.

Hjå Swann er det ein frase i eit musikkstykke som er eit «sesam, sesam» for minneporten, og for den som tek seg tid til å lesa seint og grundig, er det mykje ein kan kjenna seg att i når det gjeld tankane til Swann, til dømes måten dei kvernar på nokre elles uviktige ord andre har sagt, og aldri vert ferdige med å leita etter løynde synder attom uskuldige gestar. I tanken, og særleg mistanken, brukar han så å seie Odette opp, og når ho, truleg utan å forstå det sjølv, stadfestar det han mistenkjer, vert det endå verre for Swann.

Det er altså interessant lesnad, men ikkje just underhaldande. Og somme parti av boka er på nokre plan keisame. Her er det lange replikkvekslingar som ikkje er anna enn sosietetssladder frå byrjinga av det førre hundreåret, og ei oppstilling av aristokratar og andre privilegerte som ikkje vedkjem lesaren i det heile. Men også her er Proust dyktig til å skildra folk frå fleire sider, sjølv om nokre av personane kan verka karikerte, mellom dei ein doktor Cottard, som stort sett konverserer ved hjelp av malplasserte ordspel, og andre som i kvar setning må syne fram relasjonen dei har til ein eller annan selebritet. Men prosaen flyt fint og stille i ei omsetjing Margunn Vikingstad kan vera stolt over.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.