Roman

Patrick
Modiano:

Dora
Bruder

Omsett av Tom Lotherington
Cappelen Damm

Mellom 1979 og 1988 gav Cappelen ut tre korte romanar av franskmannen Patrick Modiano (f. 1945). Så blei det stille fram til 2014, da desse tre romanane kom i nytt opplag: Ungdomstid, Søndager i august og Gater i mørke. I 2015 kom ein fjerde Modiano-roman på norsk: Så du ikke går deg bort.

Den nyvekte interessa for Modiano botnar neppe i kommersiell interesse, men i det faktumet at han fekk Nobelprisen i 2014. No er den femte av romanane hans ute i Tom Lotheringtons omsetjing, Dora Bruder frå 1997.

Dei som søker fart og spenning, action og effektar, har ingenting å hente hos Modiano. Han skriv heile vegen som ei motvekt til dette og søker bakover i sitt eige liv i refleksjonar over alt som er borte og forsvinn i skuggar og kompakt mørke, men likevel finst glimtvis som minne under tjukke lag av gløymsle. Å framkalle sitt eige liv og si eiga tid i ein slags tverrsum av erkjenning er det litterære prosjektet han løftar fram i bok etter bok gjennom eit 30-tals bøker.

Andre verdskrigen

Den andre verdskrigen og Paris under okkupasjonen er ofte eit omdreiingspunkt hos Modiano. I Dora Bruder er det heilt sentralt i rekonstruksjonen av livet til ei 15-årig jødisk jente og familien hennar fram til dei blir myrda i Auschwitz i 1942. Modiano har sjølv jødisk bakgrunn, og faren kom seg ved eit tilfelle unna massearrestasjonane den dagen Dora Bruder blei tatt og internert.

Det som vekker Modianos interesse, er ein avisnotis frå 31. desember 1941: «Vi etterlyser den 15 år gamle Dora Bruder (…). Alle henvendelser til herr og fru Bruder, 41 Boulevard Ornano, Paris.» I dette strøket har Modiano sjølv vakse opp, han har streifa rundt i dei same gatene som Dora utan kunnskap om eller kjennskap til lagnaden ho møtte som fransk statsborgar med foreldre frå Austerrike og Ungarn. Det er dette mørkret han går inn i over ei seksårig gransking av politirapportar, biletarkiv, skoleprotokollar, adresselister og fødselsregister for å finne ut kven ho eigentleg var, kvifor faren aldri skreiv henne inn i jøderegisteret, kvifor ho fleire gonger rømte frå den katolske internatskolen ho gjekk på, kva som dreiv henne frå skanse til skanse fram til den endelege deportasjonen saman med tusenvis av andre franske jødar.

Ingen spekulasjon

Hos Modiano finst det ingen svar på dette. Han spekulerer ikkje, han fell aldri ned i det sentimentale, han legg fram dei faktaa han har funne, nøkternt, utan store fakter eller moralsk indignasjon. Dora Bruders liv lar seg ikkje rekonstruere ned i minste detalj som svaret i ein fasit, for det finst ein rest som er hennar eigen løyndom, den resten som aldri går opp: «Det er hennes hemmelighet. En fattigslig og kostbar hemmelighet som bødlene, forordningene og de såkalte okkupasjonsmyndighetene, politiarresten, kasernene, leirene, historien, tiden – alt det som skitner deg til og bryter deg ned – aldri klarte å ta fra henne.»

Mens eg les om Dora Bruder, fell tankane på Espen Søbyes bok om Kathe Lasnik, Kathe, alltid vært i Norge (2003), ei norsk jødisk jente på alder med Dora Bruder, send med «Donau» til Auschwitz 26. november 1942 og myrda 1. desember same året. Og eg tenkjer på Cissi Klein frå Trondheim som blei myrda i Auschwitz 3. mars 1943, knapt 14 år gammal. Desse tre er alle offer for eit kynisk, byråkratisk maskineri i samspel med ein ufatteleg brutalitet der det overordna målet var å gjere heile Europa «judenfrei».

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.