Roman

Marit O. Kaldhol:

Ta først på di eiga maske

Samlaget

«Ein må jo rydde opp», var kommentaren som møtte meg frå enkelte eg snakka med i Chile i 1990, om brutaliteten under det nyleg avvikla militærdiktaturet som dei hadde levd under i nesten 17 år. For ein ung spanskstudent var det sjokkerande å samtale med folk som faktisk hadde støtta det blodige kuppet og dei uteljelege overgrepa.

Hovudpersonen i Marit Kaldhols bok røyner noko av det same på si reise til landet mange år seinare, Chile er framleis eit splitta land. Reisa hennar til Chile er ramma rundt ei forteljing om kjærleik og politikk, om sakn etter og uro for dei ein er mest glad i.

Kjærleik og politikk

Ein av dei kjende songane til den chilenske poeten og songaren Violeta Parra (som også skreiv songen som på svensk fekk tittelen «Jag vill tacka livet») heiter på spansk «Volver a los diecisiete». Teksten i songen handlar om korleis kjærleiken gjer alt ungt og nytt, men også har noko djupt sårbart i seg. Også hos Kaldhol er dei sterke kjenslene i ungdommen eit sentralt tema der det bitre blir blanda med det søte, lengt og lidenskap støyter mot den brutale røynda.

Året er 1979, staden Bergen og omland. Rut er 25 år, bur og jobbar på eit gartneri litt utanfor byen. Ein kveld på bar treffer ho Luis frå Chile og forelskar seg. Dei får eit forhold, lidenskapeleg og intenst, i nokre månader. Opplevingane som Luis hadde under diktaturet han flykta frå, kastar lange og mørke skuggar inn over kjærleikslivet. Etter kvart distanserer han seg stadig meir frå kjærasten, utan at Rut skjønar kva som hender. Har det med historia hans å gjere, eller gjeld det dei to? Luis blir borte for henne, ho må gå vidare i livet.

Nesten førti år seinare reiser Rut til Chile. Klassisk nok blir det ei reise både bakover i tid og minne mot ei større forståing av det vonde som plaga kjærasten hennar den gongen, og ei reise mot større sjølverkjenning. Det siste temaet blir ikkje handsama grundig nok.

Ein viktig biperson er Ruts dotter Rakel. Relasjonen er prega av distanse og manglande tillit. Dei bibelske namna kling godt, men eg kan ikkje sjå at dei har stor relevans for handlinga i boka.

Å summere opp historia

Chile er eit land som ikkje har summert opp si eiga historie, blir det sagt i romanen, dei har ikkje tatt eit skikkeleg oppgjer med diktaturet. Altfor mange drap er ikkje oppklarte, altfor mange hender frå dei som vart kasta på havet frå fly, «vinkar på havbotnen».

Over ein tredel av romanen er vigd reisa gjennom Chile som Rut gjer i 2017. Inntrykka frå Chile er velskrivne og ikkje utan relevans. Likevel blir denne delen av romanen for lang, den narrative motoren stansar nesten opp her, spenningsmomenta fell saman. Chile-reisa blir ståande for seg sjølv, litt som ei eiga reiseskildring, hekta litt utanpå resten av soga. Konflikten mellom Rut og dottera Rakel kjem vi berre innom no og då undervegs, det grip ikkje skikkeleg tak.

Best er Kaldhol i byrjinga av romanen. Vart og vakkert skildrar ho den unge forelskinga, nært – og etter kvart smertefullt – når kjærleiken glepp. Den røynde skrivaren viser at ho har eit sikkert grep om språk og karakterar. I ein elles fin og sterk roman kunne ho ha stramma inn komposisjonen eit par hakk.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.