Sakprosa

Anne Spurkland

Frisk nok! Håndbok i immunforsvar

Spartacus

I boka Frisk nok! Håndbok i immunforsvar har lege Anne Spurkland samla og presentert kortfatta og forståeleg informasjon om korleis immunforsvaret vårt verkar, noko som truleg er meint som ein vaksine mot vaksineskepsis og annan smittsam uforstand.

Forsvar med måte

Forfattaren er lege, professor i anatomi ved Universitetet i Oslo og spesialist på cøliaki, immunologi og autoimmune sjukdommar. Ho har før gjeve ut ei bok om immunsystemet, under pandemien har ho vore aktiv formidlar av fagkunnskap om immunforsvar og vaksinering. I den nye boka har ho sett opp to hovudtema: korleis immunsystemet er bygd opp, og kva ytre faktorar som kan påverke immunforsvaret vårt i god eller dårleg retning.

Omgrepet immunforsvar seier noko om at vi ligg i ein slags krig med miljøet rundt oss, Spurkland inviterer lesaren til å tenkje over om andre metaforar kan vere like gode. Ho har formulert det ho ser som målet til immunforsvaret, i tittelen til boka: frisk nok. Eit for sterkt forsvar vil føre til uansvarlege overreaksjonar som autoimmunitet og allergiar, i kampen mot framande mikrobar må det òg takast omsyn til kva kroppen tåler av forsvarstiltak, mange av dei symptoma vi kjenner som «sjukdom», er immunforsvaret sine eigne tiltak mot inntrengjarar.

Arv og miljø

Alle organsimar har ei eller annan form for medfødd immunforsvar, der ligg tidlegare generasjonar sin samla kunnskap om kva vi treng å verje oss mot, lagra. I tillegg vil alle levande skapningar utvikle seg i tett samarbeid med mikrolivet i miljøet. På overflata av skal, fjør, hud eller slimhinner har alle levande vesen naturlege mikrobesamfunn til vern mot etablering og formeiring av skadelege mikroorganismar.

Men for 400 millionar år sidan dukka det opp ei ny gruppe dyr i havet; fiskane. Dei hadde med seg ei revolusjonerande oppfinning; det adaptive immunsystemet. Med eit immunforsvar som kunne tilpasse seg alle slags miljø og som kunne trenast opp til å verne kroppen mot nesten kva det skulle være av nye mikrobar, kunne desse tidlege fiskane og deira etterkommarar utvikle seg og erobre ikkje berre havet, men til og med landjorda.

Usunn skepsis

God helse er ikkje det same som aldri å være sjuk, tvert imot har kroppen og det adaptive immunforsvaret mykje å lære av eit normalt smittepress. For eksempel vil ungar som veks opp i ein heim med dyr, eller som er mykje ute i naturen, ha mindre risiko for å utvikle allergiar. Kontakt med natur, dyr og jord kan vere viktig for å utvikle robuste og gode mikrobesamfunn på hud og i tarmen.

Men vi veit òg at dårleg inneklima i barnehagar og mange luftvegsinfeksjonar hos små ungar ikkje gjer dei sterkare, men aukar risikoen for astma og blodkreft. Meslingar gir høg feber og fleire alvorlege komplikasjonar, og i land utan gode vaksineprogram er det mange ungar som døyr av denne sjukdommen – noko vaksineskeptikarane anten ikkje har forstått eller ikkje ser ut til å ta særleg alvorleg.

Immunologisk imperativ

Når vi tek inn over oss det vi veit om kva smittsame sjukdommar kan føre til av lidingar, og korleis det adaptive immunforsvaret kan trenast opp til å verne oss mot dei, er det difor heilt sjukt å kaste vrak på dei godane moderne vaksineteknologi har å by på. Spurkland skriv ikkje særleg mykje om vaksineteknologi i denne boka, men nøyer seg med å skrive om Per Fugelli sin resept for det gode liv til eit immunologisk imperativ: «Du skal vaksinere deg fordi du skal ta vare på flokken din.»

Arve Nilsen

Arve Nilsen er veterinær og fast skribent i Dag og Tid