Roman

Marlen Haushofer:

Veggen

Omsett av Unn Bendeke
Gyldendal

Marlen Haushofer blei berre 50 år, og da ho døydde i 1970, stod ho ved starten av eit forfattarskap som skulle leve vidare og bli løfta fram til klassikarstatus av ettertida. Særleg gjeld det Die Wand, Veggen, frå 1963. Likevel skulle det gå over 30 år før romanen kom på norsk, omsett av Unn Bendeke (1929–2000), og årets utgåve er den fjerde her til lands, denne gongen i serien Gyldendals moderne klassikere.

Handlinga utspeler seg gjennom to­–tre år etter at eit velfungerande samfunn er ramma av ein uforklarleg katastrofe ved at ein glasvegg deler det som var, frå det som er: På den eine sida er alt dødt, på den andre sida har den kvinnelege forteljaren i 40-åra overlevd saman med hunden Luchs.

Krønike

Saman med vertsfamilien Rüttlinger har ho reist til ei velutstyrt jakthytte i Alpane. Vertsfolket drar til landsbyen like ved, ho blir att i hytta og vaknar dagen etter til ein situasjon der ho må nullstille seg og starte livet på nytt, slik for eksempel Robinson Crusoe måtte det. Romanen er da også ein dystopisk robinsonade utan lykkeleg utgang, i motsetning til Defoes roman frå 1719 og William Goldings Fluenes herre frå 1954.

Det blir aldri klart kva veggen faktisk er, kva funksjon han skal ha utover «at den var et slags nytt våpen» som sparer infrastrukturen, «et mirakel av et våpen, det hadde skånet selve jorden, hadde drept bare mennesker og dyr». Kald krig og atomfrykt prega tidleg etterkrigstid, og det kom ofte til uttrykk i litteraturen, direkte eller indirekte.

«Jeg venter og klamrer meg til livet», seier den namnlause forteljaren tidleg i teksten, og det ho ventar på, er at nokon vil redde henne ut av den situasjonen ho har hamna i. For å halde tilværet i balanse startar ho å skrive ei slags krønike der dei daglege gjeremåla står i sentrum, blanda med refleksjonar over menneskenaturen, korte tilbakeblikk på det ufrie livet før katastrofen, prosalyriske skildringar av eit alpelandskap, alt saman i eit klart og tydeleg språk, jordnært og presist. Språket og forteljinga blir eit forsvar mot det håplause og fortvilte og ein måte å bevare forstanden på.

Frampeik

I jakthytta er det lagra forsyningar for lang tid. Det er gevær og ammunisjon, hermetikk og tørrvarer, mjøl, poteter og bønner, stearinlys, parafin og ekstra klede. Ho spar opp ein potetåker, ho sår bønner, ho slår graset til vinterfôr til ei drektig ku som dukkar opp, ho skyt hjort og rådyr, plukkar bær, saftar og syltar; i det heile tatt underordnar ho seg dei vilkåra naturen byr på.

Ho har hunden Luchs, ho har kua Bella og ein oksekalv, og ho har ei katte med fleire ungar, og ansvaret for dyra gir meining i tilværet: «For første gang i mitt liv var jeg forsonet med tilværelsen, ikke sorgløs eller lykkelig, men forsonet.»

Undervegs i teksten er det fleire frampeik som ymtar om noko skremmande og farleg som ventar lenger fram i tid, og sjølv om slutten er open, gir han lite håp om redning utanfrå.

Veggen er ein roman som har sett djupe spor etter seg både i kvinnerørsla og i miljørørsla, og saman med Ingeborg Bachmann (1926­­–1973) og Elfride Jelinek (1946­–) er Haushofer blant dei fremste austerrikske kvinnelege forfattarane i nyare tid.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.