JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Handlekraftige kvinner

Skildringa av lagnadene til dei tsjekkoslovakiske borna er utvilsamt det sterkaste i boka om kvinnene i Nansenhjelpen.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Representantar for Nansenhjelpens kvinner. Frå venstre Tove Filseth, Eyvor Lehmann og Sigrid Helliesen Lund.

Representantar for Nansenhjelpens kvinner. Frå venstre Tove Filseth, Eyvor Lehmann og Sigrid Helliesen Lund.

Foto frå boka / Kagge Forlag

Representantar for Nansenhjelpens kvinner. Frå venstre Tove Filseth, Eyvor Lehmann og Sigrid Helliesen Lund.

Representantar for Nansenhjelpens kvinner. Frå venstre Tove Filseth, Eyvor Lehmann og Sigrid Helliesen Lund.

Foto frå boka / Kagge Forlag

4466
20230616
4466
20230616

Sakprosa

Hilde Vesaas:

Nansenhjelpens modige kvinner. Med nestekjærlighet som våpen i kampen for jødiske flyktninger

Kagge Forlag

I den stadig meir omfattande og kritiske litteraturen om holocaust i Noreg er Hilde Vesaas ein forfattar som fortel historiene om dei som var viljuge til å setje sitt eige liv på spel for å berge andre. Tidlegare har ho skrive boka Carl Fredriksens Transport. Den ukjente historien om krigens største heltedåd (2017), men i år gav ho ut Nansenhjelpens modige kvinner. Med nestekjærlighet som våpen i kampen for jødiske flyktninger.

Kvinnene Vesaas vel å framheve, er Tove Filseth (seinare Tove Tau), Sigrid Helliesen Lund og Ingebjørg Sletten Fosstvedt, og gjennom dei vert historia til Nansenhjelpen fortald.

I kortaste laget

Ei av utfordringane med boka er at ho er kort. På 228 sider skal mykje historie formidlast. Det fører til at Vesaas sjeldan borar djupt i dei mange dramatiske hendingane. Med avgrensa plass gjer Vesaas eit godt val ved å setje søkjelyset på dei jødiske borna organisasjonen hjelpte.

Skildringa av lagnadene til dei tsjekkoslovakiske borna er utvilsamt det sterkaste i boka. Det er her boka verkeleg skin, og ein kan ikkje unngå å bli prega av historiene Vesaas formidlar. Det er hjarteskjerande å følgje reisa til borna og å lese om korleis dei tsjekkoslovakiske foreldra måtte gje avkall på det mest dyrebare dei hadde for å verne dei frå Nazi-Tyskland.

Etter reisa til Noreg i 1939 vart dei fleste borna fordelte på barneheimar og fosterforeldre i Sør- og Midt-Noreg. Skal vi tru Vesaas, fann dei fleste borna seg til rette, men ho poengterer at kjeldene ikkje nødvendigvis fortel heile sanninga.

Hilde Vesaas er lektor, litteraturkritikar og skribent. Ho har tidlegare skrive ei bok om Carl Fredriksens transport.

Hilde Vesaas er lektor, litteraturkritikar og skribent. Ho har tidlegare skrive ei bok om Carl Fredriksens transport.

Foto: Astrid Waller

Dei tsjekkiske borna

Etter at Nazi-Tyskland hadde okkupert Noreg, vart rundt halvparten av borna sende attende til foreldra sine i det tidlegare Tsjekkoslovakia. I det mest interessante kapittelet i boka tek Hilde Vesaas opp kven som tok initiativ til å sende borna heim att. Kom initiativet frå Nansenhjelpen eller dei tsjekkoslovakiske foreldra? Her rettar ho eit kritisk blikk på Nansenhjelpen, men kunne med fordel ha utforska dette spørsmålet endå meir.

Vesaas meir enn ymtar om at initiativet kom frå Nansenhjelpen, til skilnad frå Sigrid Helliesen Lund som i eit intervju med Ragnar Ulstein i 1970 og i boka Alltid underveis (1981, side 105) er tydeleg på at Nansenhjelpen rett etter den tyske invasjonen av Noreg fekk brev frå foreldra til borna «med bønn om at vi skulle sende barna deres tilbake igjen».

Vesaas viser at Nansenhjelpen hadde teke kontakt med tyske styresmakter i Berlin vedgåande heimsending av borna medan kampane framleis raste i Nord-Noreg. Og dei skal i den samanhengen også ha teke kontakt med «samtlige foreldre for å høre hvordan de stiller seg til dette» (side 131). Var Sigrid Helliesen Lund oppriktig då ho etter krigen påstod at det var foreldra som tok initiativet?

I to høve nemner Vesaas at Nansenhjelpen vurderte Sverige som ei mogleg løysing for borna (side 131 og i ein rapport av Aslaug Blytt på side 136), men denne tråden vert dessverre ikkje følgd opp. På dette tidspunktet hadde ikkje Nazi-Tyskland eskalert forfølgingane av jødane til eit totalt folkemord, men Nansenhjelpen kjende utvilsamt til kor alvorleg situasjonen var for jødane i det tidlegare Tsjekkoslovakia. Det er difor synd at Vesaas ikkje vier meir plass til dette interessante sporet.

Antijødiske tiltak

Fleire gonger saknar eg ein grundigare gjennomgang av omstenda rundt Nansenhjelpens arbeid. Til dømes Nazi-Tysklands antijødiske politikk på slutten av 1930-åra og dei antijødiske tiltaka i Noreg under okkupasjonen. Ofte kjem slike avsnitt stykkevis og delt i teksten. Inntrykket det gjev, er at boka først og fremst er skriven for personar som alt kjenner tematikken og lét seg engasjere av den såkalla Marte Michelet-debatten.

Dessverre bringar boka lite nytt om kvinnene i Nansenhjelpens overgang til illegalistar og aktiv motstand i det okkuperte Noreg. Til Vesaas forsvar er kjeldesituasjonen her utfordrande. Likevel kunne nok Vesaas ha teke for seg nokre av spørsmåla som vart debatterte i etterkant av Marte Michelets Hva visste Hjemmefronten (2018).

Den siste boka om Nansenhjelpen er neppe skriven, men Hilde Vesaas har nok skrive ei bok mange vil finne engasjerande.

Sigurd Stenwig

Sigurd Stenwig er historikar.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Sakprosa

Hilde Vesaas:

Nansenhjelpens modige kvinner. Med nestekjærlighet som våpen i kampen for jødiske flyktninger

Kagge Forlag

I den stadig meir omfattande og kritiske litteraturen om holocaust i Noreg er Hilde Vesaas ein forfattar som fortel historiene om dei som var viljuge til å setje sitt eige liv på spel for å berge andre. Tidlegare har ho skrive boka Carl Fredriksens Transport. Den ukjente historien om krigens største heltedåd (2017), men i år gav ho ut Nansenhjelpens modige kvinner. Med nestekjærlighet som våpen i kampen for jødiske flyktninger.

Kvinnene Vesaas vel å framheve, er Tove Filseth (seinare Tove Tau), Sigrid Helliesen Lund og Ingebjørg Sletten Fosstvedt, og gjennom dei vert historia til Nansenhjelpen fortald.

I kortaste laget

Ei av utfordringane med boka er at ho er kort. På 228 sider skal mykje historie formidlast. Det fører til at Vesaas sjeldan borar djupt i dei mange dramatiske hendingane. Med avgrensa plass gjer Vesaas eit godt val ved å setje søkjelyset på dei jødiske borna organisasjonen hjelpte.

Skildringa av lagnadene til dei tsjekkoslovakiske borna er utvilsamt det sterkaste i boka. Det er her boka verkeleg skin, og ein kan ikkje unngå å bli prega av historiene Vesaas formidlar. Det er hjarteskjerande å følgje reisa til borna og å lese om korleis dei tsjekkoslovakiske foreldra måtte gje avkall på det mest dyrebare dei hadde for å verne dei frå Nazi-Tyskland.

Etter reisa til Noreg i 1939 vart dei fleste borna fordelte på barneheimar og fosterforeldre i Sør- og Midt-Noreg. Skal vi tru Vesaas, fann dei fleste borna seg til rette, men ho poengterer at kjeldene ikkje nødvendigvis fortel heile sanninga.

Hilde Vesaas er lektor, litteraturkritikar og skribent. Ho har tidlegare skrive ei bok om Carl Fredriksens transport.

Hilde Vesaas er lektor, litteraturkritikar og skribent. Ho har tidlegare skrive ei bok om Carl Fredriksens transport.

Foto: Astrid Waller

Dei tsjekkiske borna

Etter at Nazi-Tyskland hadde okkupert Noreg, vart rundt halvparten av borna sende attende til foreldra sine i det tidlegare Tsjekkoslovakia. I det mest interessante kapittelet i boka tek Hilde Vesaas opp kven som tok initiativ til å sende borna heim att. Kom initiativet frå Nansenhjelpen eller dei tsjekkoslovakiske foreldra? Her rettar ho eit kritisk blikk på Nansenhjelpen, men kunne med fordel ha utforska dette spørsmålet endå meir.

Vesaas meir enn ymtar om at initiativet kom frå Nansenhjelpen, til skilnad frå Sigrid Helliesen Lund som i eit intervju med Ragnar Ulstein i 1970 og i boka Alltid underveis (1981, side 105) er tydeleg på at Nansenhjelpen rett etter den tyske invasjonen av Noreg fekk brev frå foreldra til borna «med bønn om at vi skulle sende barna deres tilbake igjen».

Vesaas viser at Nansenhjelpen hadde teke kontakt med tyske styresmakter i Berlin vedgåande heimsending av borna medan kampane framleis raste i Nord-Noreg. Og dei skal i den samanhengen også ha teke kontakt med «samtlige foreldre for å høre hvordan de stiller seg til dette» (side 131). Var Sigrid Helliesen Lund oppriktig då ho etter krigen påstod at det var foreldra som tok initiativet?

I to høve nemner Vesaas at Nansenhjelpen vurderte Sverige som ei mogleg løysing for borna (side 131 og i ein rapport av Aslaug Blytt på side 136), men denne tråden vert dessverre ikkje følgd opp. På dette tidspunktet hadde ikkje Nazi-Tyskland eskalert forfølgingane av jødane til eit totalt folkemord, men Nansenhjelpen kjende utvilsamt til kor alvorleg situasjonen var for jødane i det tidlegare Tsjekkoslovakia. Det er difor synd at Vesaas ikkje vier meir plass til dette interessante sporet.

Antijødiske tiltak

Fleire gonger saknar eg ein grundigare gjennomgang av omstenda rundt Nansenhjelpens arbeid. Til dømes Nazi-Tysklands antijødiske politikk på slutten av 1930-åra og dei antijødiske tiltaka i Noreg under okkupasjonen. Ofte kjem slike avsnitt stykkevis og delt i teksten. Inntrykket det gjev, er at boka først og fremst er skriven for personar som alt kjenner tematikken og lét seg engasjere av den såkalla Marte Michelet-debatten.

Dessverre bringar boka lite nytt om kvinnene i Nansenhjelpens overgang til illegalistar og aktiv motstand i det okkuperte Noreg. Til Vesaas forsvar er kjeldesituasjonen her utfordrande. Likevel kunne nok Vesaas ha teke for seg nokre av spørsmåla som vart debatterte i etterkant av Marte Michelets Hva visste Hjemmefronten (2018).

Den siste boka om Nansenhjelpen er neppe skriven, men Hilde Vesaas har nok skrive ei bok mange vil finne engasjerande.

Sigurd Stenwig

Sigurd Stenwig er historikar.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis