Roman

Agnar Lirhus:

Nå hogger de

Forlaget Oktober

Det trygge finn me i det me kjenner til, det som har vore, det som har fungert, og me vil jo ofte vera i det trygge. Men det er tidvis smått med framdrift der, og me vil jo ikkje berre ha det godt, men betre, og då lyt ein stundom godta endring.

I romanen Nå hogger de av Agnar Lirhus er det gamle og relativt trygge eit gardsbruk ein stad i Noreg. Der bur bonden Gunnar Pettersen og kona hans, Sofia, og den vaksne son deira, Jon.

Hovudproduktet på garden er gulrot, men det går dårleg med drifta, og Jon har alliert seg med nokre grannar for å få til noko nytt, nemleg ei golfbane i staden for gulrotland. Foreldra er ikkje samde i slike endringar, særleg er Sofia ein motstandar av denne ideen.

Perspektiv

Men denne konflikten, det utvendige rammeverket i boka, er likevel ikkje det viktige. Heile hovudsaka er perspektivet, og det ligg hjå ein kar som heiter Knut Hovin. Han er truleg på alder med Jon og har budd ei stund i ei hytte i lag med mor si. Knut er ikkje heilt som andre, lesaren får tidleg inntrykk av at han har ei eller anna form for psykisk utviklingshemming, men det indre livet hans er likevel rikt og interessant, ikkje minst har han ein særleg kontakt med alt levande som elles vantar ord.

Stundom vert dette indre og løynlege livet hans litt for rikt og nyansert, ikkje minst har han der eit vokabular og ei assosiasjonsevne som aldri syner seg i tale eller slik handling som andre kan observera. Noko av det ordtilfanget han har inne i seg, men ikkje får ut, hentar han frå ei bok om himmelrommet, om solsystemet, stjerner og planetar, såleis har han lært seg ord som sentrum og sfære, og det høver ikkje heilt med personen Knut.

Likeins er det med måten somme av dei andre i teksten ordlegg seg på i samtale med Knut. Særleg hjå Jon er det tidvis eit brot mellom kva han meiner om Knut, altså at han er ein tomsing, og kva han seier til han, og dette gjeld både innhaldet og måten. Dette brotet kjem truleg av at forfattaren forsøker å formidla eitkvart om framdrifta av golfplanane, Knut må få litt informasjon slik at lesaren heng med. Men det er slett ikkje naudsynt. Boka er så desidert best når Knut er i eitt med naturen, det språket han då stundom har, er på si side best når det er naivt, når han berre sansar det som skjer, når han er i det og nyttar orda på ein personleg måte. Då er han tidvis som ein slektning av han Mattis, Tusten, hjå Vesaas. Andre stunder, i samtale og samforståing med ville dyr, minner han meir om kvinna Reva i den svenske filmen Gräns, som på norsk diverre fekk tittelen i bunden form.

Tid

Eit anna viktig moment ved denne romanen er tida. Knut er nesten som Billy Pilgrim hjå Vonnegut, ein spastikar i tid. Her må lesaren vera «på alerten», som dei seier, heile tida, for før og no er blanda saman, tidt utan overgang eller forklaring. Såleis er soga til Knut eit puslespel for lesaren. Der gulrotbøndene ser eitt stort skilje i noko som kan komma, nemleg golfbana, er alt fragmentert for Knut. Han ser fortid og notid i same stund, og truleg er det eit viktig element i tilstanden hans, nokre gonger kjem alt til han på same tid, og flokar seg, andre gonger er det ingenting.

Dette er ein ambisiøs roman som lukkast best just i den usamanhengande skildringa. Det er også den som gjer Knut truverdig, noko som er heilt avgjerande for denne romanen.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.