Sakprosa

Jarle Rasmussen og Terje Kolaas (foto):

Norske fugler gjennom året

Kagge Forlag

Ingen vil ta vare på noko dei ikkje bryr seg om, og ingen vil bry seg om noko dei ikkje har opplevd, skal David Attenborough ha sagt. I Norske fugler gjennom året inviterer Jarle Rasmussen oss til å bli betre kjende med fuglane. Grunnen kjem klart fram: Han meiner at den største trusselen mot naturen er «at vi ikke ser skjønnheten, at vi ikke elsker naturen og forstår den». Rasmussen får godt fram at også vanlege artar står i fare.

Teologen, pedagogen og forfattaren døydde sist haust etter å ha skrive ferdig manuskriptet til boka. Det har vorte eit verk rikt på kunnskap og smittande kjærleik til fuglane.

Klart og lett

Rasmussen tek føre seg seksti av fugleartane våre. I stor grad er dette artar nordmenn flest kan møte i nærleiken av der dei bur, altså i tettbygde strøk. Nokre av artane er sjeldne eller manglar i Nord-Noreg.

Boka er delt inn i tolv bolkar – etter månadane. Kvar månad har kapittel om artar vi gjerne ser og høyrer ei viss tid på året. Artane er plasserte i ei rekkefølge gjennom året som gir god meining. Dei fleste kapitla skildrar éin enkelt art over nokre få sider. Enkelte kapittel gaper over eit par artar i nær slekt.

Rasmussen skriv klart, lett og pedagogisk, og boka bør kunne treffe svært mange. Her står ikkje fagspråket i vegen. Unødvendig mykje av det som kjem fram i den løpande teksten, vert straks repetert i faktaboksar om artane på slutten av kapitla. På dette punktet burde forlaget ha redigert betre.

Populærvitskap

Forfattaren formidlar kvardagslege møte med fuglane slik at mange vil kjenne seg att. Og her er nytt å lære for dei fleste: Boka stør seg på ny forsking og fortel til dømes om korleis ternene vandrar ufatteleg langt over verdshava når dei ikkje er her i nord for å hekke.

Kanskje har du hatt vinterbesøk av sidensvansen? Rasmussen forklarer at denne fuglen kan hive i seg mengder av overmodne, gjæra bær fordi han har ei uvanleg stor lever til å bryte ned alkoholen med.

Elles gir boka alle som fôrar fugl i hagen, gode grunnar til å halde fram med det. Vi lærer til dømes at svartmeisen må auke kroppsvekta med over 10 prosent frå morgon til kveld for ha nok feitt å forbrenne til å overleve vinternatta.

Tankeflukt

Undervegs får lesaren ei rad innsmett frå kulturhistoria. Rasmussen gir treffande døme på at fuglane har prega tru og tanke gjennom tidene. Både norrøn og gresk mytologi er med – bibelvers òg. Jamt viser han at det å filosofere kan hjelpe oss til å skjøne kvifor fuglane er som dei er.

Vi møter Platon og Pythagoras, og Rasmussen vert stadig leia av Aristoteles til å undrast. Viss alt som skjer i naturen har eit formål, kva kan det kome av at duene går og nikkar?

Forfattaren svingar på same vis innom musikken fleire stader. Han trekker fram klassiske komposisjonar som er inspirerte av fuglelåtar. Og han brukar barokken til å kaste lys over forskjellen på songen til svarttrasten og måltrasten: «Med Händel og måltrosten bader man i lys. Med svarttrosten og Bach beveger man seg langsomt inn i det.»

Framifrå foto

Rasmussen nyttar også songen til å vise korleis fuglane vert påverka av miljøet sitt. Der Charles Darwin drog til Galápagosøyane og såg korleis artane tilpassar seg, held Rasmussen seg i vestlandshovudstaden: I Bergen sentrum lyt kjøtmeisene bruke ein enkel songtype som skjer gjennom bylarmen. Det slepp kjøtmeisene i Fana, utanfor byen, å tenke på, har det vist seg.

Terje Kolaas har teke alle fotografia i boka, og dei er av beste sort. Kvar månadsbolk opnar med eit oppslagsbilde som set stemninga. Elles vert artane viste fram med minst to bilde kvar. Dei fleste bilda er nokså nære portrett. Boka kunne gjerne hatt endå fleire miljøbilde som set fuglane i ein større samanheng – slik teksten gjer så godt heile vegen.

Svein Arne Orvik

Svein Arne Orvik er hobbyornitolog.