Sakprosa

Nils Henrik Smith:

Entusiasme og raseri. Artiklar om fotball

Samlaget

Det er ikkje så rart at Nils Henrik Smith har vorte ein ypparleg fotballskribent. Alt då han var 13 år, starta han på den karrieren, om enn den gongen mest for skrivebordsskuffa. Han reid på ein veldig entusiasme. Den entusiasmen hadde Jon Michelet og Dag Solstads fotballbøker tent i han.

Eit eige kapittel i boka, og indirekte eitt til, er vigd Solstad og Michelets fabelaktige VM-bøker der dei leikent og innsiktsfullt skreiv om fotball, sosial og politisk kontekst, og seg sjølve. Det same gjer Smith. Han fører tradisjonen til Solstad og Michelet vidare.

I 1994 hadde Smith, då 13 år, fått med seg alle VM-kampane frå USA-VM direkte eller i opptak. Ofte i stille nattetimar åleine i TV-sofaen medan dei fleste andre hadde gått og lagt seg. Heime og elles der i bustadfeltet på Bryne merka han seg viktige hendingar og noterte dei i notatboka si. Det vil seie: Det mangla éin kamp på at han hadde fått sett alle kampane. Oppgitt og arg måtte fotballskribenten in spe konstatere at NRK i 1994 rett og slett ikkje synte VM-kampen mellom Saudi-Arabia og Marokko. At det går an!

Ingen nybegynnar

Forfattaren er ingen nybegynnar i faget. Smith er prislønt som skjønlitterær forfattar og etter kvart ein erfaren skribent i fotballmagasinet Josimar, og gav i fjor ut ei kritikarrost sakprosabok om straffesparket. Skriveevna hans ser ein ikkje berre i det presise språket, men endå meir i måten han brukar seg sjølv til å skape nærleik til stoffet på utan at det er påtrengjande. Det er snarare tvert imot, Smiths eg-forteljingar gjer stoffet medrivande.

Boka har 17 kapittel. Forutan ein nyskriven tekst om EM har boka 16 tidlegare utgitte artiklar, i hovudsak journalistiske reportasjar i Josimar. Desse handlar om fotballhendingar i Europa, om einskildspelarar eller fotballtema som til dømes kvifor vi er glade i norsk fotball. Mange kapittel har karakter av reisereportasjar.

Artiklane står fint ved sida av kvarandre når dei no er samla i ei bok. I somme kapittel maktar Smith å kombinere skriveevna si med treffande innsikter som inneheld meir enn kampreferat og reiseskildring, då er han best.

Det store skiljet

Dersom det er underhaldning du vil ha, gå og sjå på klovnane. Det siterer Smith tidlegare Stoke-manager Alan Durban på i det engasjerte essayet «Fotball er ikkje underhaldning». Påstanden om at fotball ikkje er underhaldning, ber i seg ein viktig fotballfilosofisk visdom som ligg som ein stillteiande premiss i boka.

For Smith er tilknyting og identitet fotballens hjarteblod. Han peiker på at for dei som er opptekne av fotballen som underhaldning, vert ulike steg for å styrke «produktet» ein del av tenkinga.

Freistnaden på å etablere ein europeisk superliga viser at Smiths analyse er rett – omsynet til produktutviklinga trumfa basisverdiane i kappestriden.

Sensasjonen frå Bryne

Nokre av tekstane er litt tamme. Andre er glitrande i måten dei kombinerer det nære med breiare analysar på. Det siste, nyskrivne kapittelet i boka er til dømes litt flatt og oppramsande om EM-historia. Men i kapittelet før, om Erling Braut Haaland, briljerer Smith. Han er jo sjølv frå Bryne, og i kapittelet går det frå potetåkeren via tannlegen og til Jærhallen som skapte denne jærske fotballsensasjonen.

Smith får fram kvifor ein som Haaland kunne vekse fram i småbyen med eigen potetfestival i eit land prega av sosial likskap – også i barnefotballen. Stikkord er kameratskap, klok trenar og økter med intensitet og hard motstand også på fritida.

Meir raseri, takk

Engasjement og raseri – det er ein god boktittel. Men la oss halde fram litt til med Haaland. Kan engasjementet verte for einsidig?

Jamfør for det første agenten som Haaland har valt, Mino Raiola, som Haaland meiner er den beste i verda. Haaland gir katten i kva folk meiner om han (Aftenposten 7. september 2020). Til orientering er Raiola kanskje den verste av fotballagentane fordi han nærast som ein arbeidsmetode kan gå systematisk inn for å øydeleggje klubbmiljø. Alt handlar om å drive opp prisen på spelarane.

For det andre, no er det heitaste fotballryktet om Haaland at han er på veg til Chelsea for totalt fire milliardar kroner om vi tar med alt. Fire milliardar. Chelsea er eigd av Roman Abramovitsj, ein av dei russiske oligarkane. Då han selde sin del i russiske Gazprom i 2005, innkasserte han over 100 milliardar, pengar som burde vore alle russarane sine. Nokre av desse pengane hamnar no snart kanskje i lommene til Haaland og Raiola.

Pengegalskapen i fotballen er utan grenser og ropar på strengare regulering. Skribentar som Smith er mellom dei som kan kanalisere raseriet til supporterane inn mot realistiske politiske krav om endringar. I dagens fotball trengst raseriet for å verne det ekte engasjementet.

Eg forventar ikkje at Smith skal ta eit rasande oppgjer med Erling Braut Haaland. Men slik fotballen er i dag, kan engasjement utan raseri gje risiko for skjønmåling.

Svein Tuastad

Svein Tuastad er statsvitar.